راه کسب حضور قلب در نماز چیست؟ چگونه می‌توان توفیق طاعات خاص از جمله نماز شب را یافت؟

پاسخ:

موضوع یاد شده از جهات مختلف می‌تواند مورد بررسی واقع شود، یکی از راهکارها این است که موانع و عوامل بازدارندة حضور قلب در نماز را بشناسیم و سپس برای رفع آنها بکوشیم. برخی افراد اصل فلسفة عبادت و به خصوص نماز را نمی‌دانند، لذا نمی‌توانند در موقع نماز حضور قلب پیدا کنند. سعی کنید که در مورد فلسفه و حکمت عبادات و نیز آثار معنوی آن بیشتر مطالعه کنید. برای ایجاد حضور قلب در نماز به راهکار‌های زیر عمل نمایید:
1. در جای خلوت نماز بخوانید.
اگر نماز فرادا یا نماز مستحب می‌خوانید بهتر است جای خلوتی را انتخاب کنید که سر و صدا و مزاحمت نباشد. بهتر است در مکان نماز عکس یا چیزی دیگر که ممکن است توجه شما را جلب کند، وجود نداشته باشد.
2. سعی کنید برای نماز جای خاصی را انتخاب کنید
بهتر است در منزل جای خاصی را برای نماز انتخاب کنید و همیشه در آن جا نماز بخوانید. اگر مدتی این کار را انجام دهید و در جای خاصی نماز بخوانید، بعد از آن هر وقت در آن مکان قرار بگیرید، نماز و عبادت در ذهن شما تداعی می‌کند و کمتر به یاد مسایل و موضوعات دیگر خواهید بود.
3. در حال نماز فقط به محل سجده نگاه کنید و به اطراف نگاه نکنید.
یکی از موانع تمرکز و ایجاد حضور قلب در نماز آن است که انسان وقتی اشیاء و یا افراد را می‌بیند هر کدام خاطره ای را در ذهن انسان تداعی می‌کند، ‌لذا امکان آن که دربارة نماز و محتوای آن تفکر و تدبر نماید، از وی سلب می‌گردد. برای جلوگیری از این مانع، می‌توانید به محل سجده نگاه کنید یا چشم‌هایتان را در حال نماز ببندید، هر کدام اینها را که تشخیص دادید برای حضور قلب مفیدتر است، انتخاب کنید.
4. بهتر است در اتاق کوچک یا نزدیک دیوار نماز بخوانید که دید زیاد نداشته باشید.
اگر این روش‌ها را مدتی رعایت کنید قطعاً برای شما مفید است و در آن صورت در جماعت هم می‌توانید با حضور قلب نماز بخوانید. در نماز جماعت به موضع سجده نگاه کنید و وقتی امام حمد و سوره را بلند می‌خواند، به قرائت او خوب گوش دهید.
5. در حال نماز به معانی جملات و کلمات آن توجه کنید. به خاطر داشته باشید که با خدا صحبت می‌کنید و او دارد سخنان شما را می‌شنود. رسول خدا فرمود: آن چنان خدا را عبادت کن که گویا او را می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی، او تو را مشاهده می‌کند».⁽¹⁾
6. در حال نماز به یاد مرگ باشید. توجه داشته باشید که نه وقت مرگ معلوم است ونه شرایط آن و در هر لحظه امکان وقوع دارد، حتی ممکن است همین نماز، نماز آخر باشد. اگر انسان به فکر مردن باشد، در این صورت نمازش را با غفلت نمی‌خواند.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در حدیثی می‌فرماید: نماز واجب را در وقت‌اش بخوان، مانند کسی که نماز وداع می‌خواند و می‌ترسد که بعد از این توفیق نماز خواندن پیدا نکند، و در هنگام نماز به محل سجده نگاه کن. اگر احساس کنی که شخصی نزدیک تو مراقب نمازت می‌باشد، نمازت را بهتر می‌خوانی، بدان که تو در محضر کسی هستی که تو را مشاهده می‌کند ولی تو او را نمی‌بینی.⁽²⁾ اگر این نکات را رعایت کنید و مدتی تمرین نمایید، قطعاً حضور قلب پیدا می‌کنید و می‌توانید نمازهایتان را با حضور قلب بیشتری به جا آورید.
اما جواب بخش دیگر سؤال «چگونه می‌توان توفیق طاعات خاصه از جمله نماز شب را یافت؟»:
قبل از پرداختن به پاسخ اصلی این سؤال لازم است به این نکته اشاره کنم که نمازهای واجب بر همة مکلفین واجب است. ابتدا باید انسان سعی کند که نمازهای واجب را با اخلاص و حضور قلب و به موقع انجام دهد. بعد از انجام نمازهای واجب نوبت به نمازهای مستحب و از جمله نماز شب می‌رسد و انسان می‌تواند با انجام آن به مقامات بالاتر از کمال ومعنویت نایل شود. برای آن که توفیق به خواندن نماز شب پیدا کنید باید با اخلاص کامل از خداوند بخواهید که توفیق خواندن نماز شب را برایتان عنایت کند. هر موقع که حال معنوی برایتان حاصل شد به خصوص بعد از نماز و در مجالس و در مراسم دعا که توجه‌تان به طور کامل به سوی خداست، دعا کنید و از خداوند بخواهید که توفیق درک فضیلت نماز شب را برایتان عنایت کند.
آن چه در درجه اوّل مهم است فهمیدن و درک حقیقت نماز است، نه صرف انجام آن، بنابراین سعی کنید نماز با معرفت و از روی آگاهی و شناخت به جا آورید، در دعاها آمده است که انسان در موقعی که می‌خواهد بخوابد با طهارت و وضو باشد و به یاد خدا باشد و از خداوند بخواهد که برای خواندن نماز شب بیدار شود وعلاوه بر آن سورة قل هو الله احد، سورة الهیکم التکاثر و آیت الکرسی را بخواند.⁽³⁾ انشاء الله بیدار می‌شود. البته توجه داشته باشید که اگر کسی این دعاها را بخواند و باز هم برای خواندن نماز شب بیدار نشود، نباید منصرف شود، همین که نیّت می‌کند و اراده خواندن نماز شب را دارد، ثواب می‌برد. باید بیشتر سعی کند و خود را عادت دهد تا برای خواندن نماز شب توفیق پیدا کند.شب زودتر به رختخواب بروید تا کمبود خواب نداشته باشید. شام خود را دیر وقت و سنگین نخوردید از ساعت زنگدار کمک بگیرید . درباره آثار دنیوی و اخروی نماز شب مطالعه کنید.

پاورقی:

1. نهج الفصاحه، ص 65.
2. مجلسی، بحار الانوار، بیروت، 1403 هـ .ق، ج 84، ص 233.
3. قمی، عباس، مفاتیح الجنان، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1369، ص 231 ـ 233.

وقایع این روز:

1- شهادت عمار و خزیمه

در این روز درسال 37 ه عمار یاسر به سن 93 سالگی و خزیمه بن ثابت در جنگ صفین به شهادت رسیدند.

پدر عمار جناب یاسر بن عامر است، و او اول مردی در اسلام بود که در مکه به دست مشرکین به شهادت رسید.مادر عمار جناب سمیه بود که بر اذیت کفار مکه صبر فراوان کرد و اولین زن شهیده در اسلام بود که به دست ابوجهل به شهادت رسید.

اما عمار را ابوالعادیه و ابوحواء سکسکی شهید کردند.زمانی که خبر به امیرالمومنین «علیه السلام» رسیدبسیار محزون شد و بر بالین عمار آمد و سر او را بر زانو نهاد و با حزن اندوه فراوان اشعاری در بی وفایی دنیا و دوری از دوستان قرائت فرمود.سپس فرمود: «انا لله و اتا الیه راجعون. هر کس بر قتل عمار غمگین نباشد او را از مسلمانی بهره ای نیست. بهشت نه یک بار بلکه بارها بر عمار واجب شده است ».

2- جنگ نهروان

در نهم صفر سال 39 ه فتح نهروان واقع شد، و ذوالثدیه رئیس خوارج به درک واصل شد.

منبع: کتاب تقویم شیعه «از عبد الحسن نیشابوری»

وقایع این روز:

_ وفات حضرت سلمان«رحمه الله»

اورا سلمان بن الاسلام و سلمان پاک و سلمان محمدی لقب داده اند.

در خطاب به او گفته اند : « السلام علیک یا من خلط ایمانه باهل البیت الطاهرین ».

امیر المومنین «علیه السلام» فرمودند : « سلمان از کسانی بود که بر حضرت زهرا «علیها السلام» نماز خواند ».

امام صادق «علیه السلام» فرمودند : « سلمان علم اول و آخر را درک کرد، و او دریایی است که هر کسی را بهره ای از آن نیست ، و او از ما اهل بیت است ».

در بزرگی مقام و قدر او همین اندازه بس که مولانا امیرالمومنین «علیه السلام» وسایل غسل و کفن او را آوردند و او را غسل داده کفن نمودند و بر او نماز خوانده دفن نمودند.

جبرئیل به پیامبر «صلی الله علیه و آله» عرضه داشت : « اشتیاق بهشت به سلمان بیشتر از اشتیاق او به بهشت است ».

منبع: کتاب تقویم شیعه «از عبدالحسین نیشابوری»

آیا نیت گناه، گناه محسوب می شود؟

پاسخ:

در تعریف فکر و نیت گفته اند: فکر، خطور چیزی در ذهن است، بدون اختیار و گاهی هم با اختیار، بدون اینکه تصمیم بر انجام آن فعل در خارج داشته باشیم و صرفاً یک عمل ذهنی صرف است و در آن عزم بر انجام فعل وجود ندارد. ولی نیت آن است که پس از فکر و خطور ذهنی، انسان تصمیم بر انجام آن فعل می گیرد و اگر مانعی در خارج وجود نداشته باشد، انجام آن فعل قطعی خواهد بود.
هر فعل اختیاری که از انسانی سر می زند، پیش از صدور آن، چهار حالت در باطن انسان پدید می آید: خطور، میل، اعتقاد، عزم. مثلاً شخصی گناهی به دلش می گذرد، سپس به آن میل و رغبت می کند، پس از آن دلش می گوید: باید آن را انجام داد، پس اگر مانع خارجی یا داخلی، مانند حیا و ترس نباشد، به آن گناه عزم و اراده می کند و آن را انجام می دهد.
حالت اول را تصور، خاطره، حدیث نفس و وسوسه گویند. حالت دوم را رغبت، میل، طبع و شوق گویند. حالت سوم را اعتقاد و حالت چهارم را عزم و اراده.⁽¹⁾ به نظر می رسد، فکر گناه، سه مورد اول باشد که معمولاً بی اختیار است. اما نیت گناه، همان عزم و اراده بر انجام آن است. اما دربارة حکم هر کدام از آنها، گفته شده است، آنچه بی اختیار به نظر انسان می رسد و در دلش خطور می کند، مورد تکلیف نمی باشد، ولی تصمیم و عزم بر گناه که اختیاری است، مورد تکلیف و حرام است.
شهید دستغیب در این مورد می فرماید: «آنچه اضطراری و غیر اختیاری است، حالت اول و دوم است. زیرا کنترل کردن خود از خاطره ناروا و میل به آن، مشکل و گاهی محال است. بنابراین مورد تکلیف نیست و مؤاخذه و عقوبت بر این دو حالت، عقلاً قبیح است. اما حالت سوم، یعنی حکم به این که آن کار را باید به جا آورد، پس گاهی بی اختیار واقع می شود و آن هم مؤاخذه ندارد و گاهی با اختیار است. یعنی می تواند حکم نکند و به انجام دادن معتقد نشود، پس بر آن مؤاخذه می شود و اما حالت چهارم، پس اختیاری بودن آن آشکار است. زیرا پس از پیدایش سه حالت مزبور، اراده حتمی نیست. بلکه ممکن است به واسطة بودن مانع خارجی یا داخلی، از آن صرف نظر کند و اراده ننماید. بلکه اگر اراده کرد، وقوع فعل حتمی است. بنابراین عزم و اراده مورد تکلیف است و استحقاق مؤاخذه و عقوبت بر آن عقلی می باشد.»⁽²⁾ ایشان برای این مطلب به آیات و روایاتی تمسک کرده است که برخی از آنها را ذکر می کنیم:
1. اِن السمع والبصر والفؤاد کل اولئک کان عنه مسئولاً⁽³⁾ یعنی در قیامت به انسان گویند: چرا شنیدی آنچه روا نبود برای تو که بشنوی و چرا نظر کردی در آنچه برای تو روا نبود نظر کنی و چرا عزم کردی بر آنچه بر تو حلال نبود که بر آن عزم کنی.⁽⁴⁾
2. إن تبدوا ما فی أنفسکم او تحفوه یحاسبکم به الله.⁽⁵⁾ تفسیر مجمع البیان، در این باره می گوید: «تنها چیزی که مورد محاسبه و مؤاخذه خواهد بود، همان عزم انسان است که دل بر آن بسته، با اینکه بر نگهداری خود از آن توانایی دارد. بنابراین عزم از افعال قلبی است و بر آن جزاء داده می شود. چنانکه بر افعال جارحه جزا داده می شود، لکن با این تفاوت که در عزم بر گناه، جزاء عزم بر گناه داده می شود، نه جزاء همان گناه، ولی در عزم به طاعت، جزاء همان طاعت به او داده می شود تفضلاً. چنانکه در روایات رسیده، منتظر نماز، مادامی که در حال انتظار است، در نماز می باشد. یعنی ثواب نماز خواندن به او داده می شود و اگر عمل خیر را انجام داده، ده برابر نوشته می شود.⁽⁶⁾
علامه طباطبایی (ره) نیز در المیزان اموری را که در نفس و روان انسان استقرار یابد و منشأ صدور فعل گردد، مورد تکلیف می داند و مثال به تصمیم و عزم بر گناه می زند.⁽⁷⁾
پس خلاصه و نتیجة مطالب اینکه، نیت گناه، عزم و تصمیم بر گناه است و مورد تکلیف و مؤاخذه خواهد بود. ولی فکر گناه که بی اختیاری است عقوبتی ندارد.

پاورقی: