17اسفند سالروز شهادت شهید همت:

حاج ابراهیم همت از آن دست شهداست که هر چه درباره‌اش گفته و نوشته شود، باز هم سخنان تازه و نکاتی می‌توان از آنها به دست آورد؛ در روزهای پایانی سال که اتفاقا همزمان با سالگرد شهادت سردار سرافراز سپاه اسلام است، گزارشی از زندگی حاج ابراهیم همت را برای مخاطبان ارائه می‌کند.

عوامل موثر در تحکیم خانواده از نظر اسلام :

مقدمه: خداوند انسان را با انگیزه ها و تمایلات مختلف خلق کرده است که از جمله آن تمایلات می توان به میل قوی هر جنس به جنس مخالف و علاقه بین آن دو اشاره نمود. هر چند تمایلات جنسی، بین حیوان و انسان مشترک می باشد، ولی تمایز انسان از حیوان، به جهت نوع پاسخگویی به این نیاز است. لذا انسان متعالی دارای جلوه های متعالی رفتار جنسی نیز می باشد و قیودی که دین و شریعت برای انسان مشخص کرده برای ایجاد این تعالی است.
مهمترین توصیه دین در برخورد با تمایلات جنسی، ازدواج است که ثمرة این ازدواج تشکیل یک خانواده و در نتیجه رشد و بالندگی جسمی، معنوی و روانی است. و البته باید توجه داشت که هر ازدواجی منجر به رشد و تکامل نمی شود بلکه پیوندی نتیجه اش رشد و بالندگی است که واقعاً از روی منطق و فکر انجام گیرد و طبق معیارهای شرع مقدس و عقلانیت بوجود آمده باشد. کسانی که صرفاً بخاطر آزادی، پول، مقام، احترام پدر و مادریا به خاطر صرفاً ازدواج کردن به همسری شخصی در می آیند احتمال سعادتمند شدن آنان در زندگی زناشویی بسیار کم است. و در مقابل کسانی که همسر خود را به خاطر احساس احترامی که به او دارد، بخاطر اینکه شخص مسئولیت پذیر است، به دلیل مقام ثابت و حُسن اخلاق و تقوایش انتخاب کند. احتمال سعادتمند شدنش بیشتر است.
با توجه به این مقدمه نکاتی را جهت بهبود روابط خانوادگی و زناشویی گوشزد می کنیم.
الف. هر انسانی اخلاق و خصوصیات خاصّ خود را دارد ولی مسائلی هست که در بین تمام انسانها مشترک است و این مشترکات باعث نزدیکی و همدلی افراد مخصوصاً زن و شوهر می شود و لذا در محیط خانواده زن و مرد باید سعی کنند آن نیازهای مشترک تأمین گردد و در این مسأله خانم ها نقش بیشتری می توانند ایفا کنند.
امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: در ارتباط بین زن و شوهر، مرد سه وظیفه اصلی دارد: مدارا و خوشرفتاری با زن، تا محبت و علاقه زن را جلب نماید و خوش اخلاقی بازن، تا قلب او را خوشحال سازد، و گشاده دستی با زن.
و زن نیز در روابط خود با همسرش بی نیاز از سه ویژگی نیست: خود را از هر پلیدی دور دارد تا آنجایی که شوهرش در هر حالتی خوش یا ناخوش، به وی اطمینان کند و تعهد اخلاقی در مقابل شوهر تا او را محزون نکند و «اظهار عشق و علاقه به همسر»⁽¹⁾ (اظهار یعنی اینکه حتماً در کلام و بیان این مطلب را بگوید).
ب. هیچ زندگی ای وجود ندارد که خالی از مشکلات و نگرانیها باشد، منتها خیلی از افراد بخاطر درایت و هوشمندی که دارند، مشکلات را کم کرده و فضای زندگی را معطر و نورانی می کنند و لذا مناسب است هر انسان خردمندی سعی کند بر مشکلات غلبه کرده و ریشة مشکل را زایل گرداند و سعی کند فضای زندگی خود را باطراوت و شاداب کند و توجّهی به زندگی دیگران نداشته و حسرت آنان را نخورد بلکه خود را خوشبخت ترین تلّقی کرده و خوشی های دیگران را در زندگی خود نیز بوجود آورد و به خودش بگوید، تو باید بهترین باشی و با حوصله، سعة صدر، گذشت،خوش اخلاقی و توکل بر خدا به جنگ نگرانیهای زندگی خانوادگی خود برود.
پیامبر گرامی اسلام فرمودند: حق مرد بر زن این است که زن ملازم خانه باشد و به شوهرش دوستی و محبت کند، و از خشم او دوری کند و آنچه را مورد رضایت اوست انجام دهد و به پیمانها و وعده های وی وفادار باشد..⁽²⁾
ج. تفکّر و اندیشه های انسان بر عملکردش اثر ویژه ای دارد و لذا اگر انسان، نگاه خوشبینانه ای نسبت به کسی داشته باشد. در رفتارش تأثیر خاصی می گذارد و لذا متخصصین تربیت و مسائل خانواده نکات زیادی را جهت اصلاح عملکرد همسران و اصلاح اندیشة آنان بیان کرده اند و توجه به این نکات فواید زیادی دارد و ما در اینجا به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
1. نسبت به همسر خود نگرشی مطلوب و متعالی داشتن و او را امانت الهی دانستن.
2. احترام به همسر و محترمانه با او صحبت کردن و ابراز علاقه به او. (انسان ها شیفته شخصیت خود هستند شما با احترام به شخصیت ایشان خود را به او نزدیک تر می کنید وقتی که احساس شود برای شخصیت او خطری ندارید راحت تر به نقدها و پیشنهادهای محترمانه شما گوش می کند).
3. حقوق متقابل خود، همسر را شناختن و در صدد ایفای آن بر آمدن.
در این زمینه دکتر اسپرجیون، روان شناس معروف انگلیسی، می گوید: بر اساس تجارب و کارهای مشاوره ای که با خانواده های بسیاری داشته ام به این نتیجه رسیدم که چهار عامل باعث ازدواج موفق است.
الف. تأمین نیازهای جنسی یکدیگر، ب. با یکدیگر ارتباط و تعامل توأم با تفاهم داشتن و در موقعیت های گوناگون، از همدیگر ستایش و قدردانی کردن، ج. زمینه های تشویق و تمجید همدیگر را فراهم آوردن د. علاوه بر عشق و محبت نسبت به یکدیگر، به ازدواج نیز عشق ورزیدن.⁽³⁾
4. همسر خود را فردی با ارزش و برخوردار از کرامت انسانی دانستن.
5. محبت خود را نسبت به همسرتان به صورت عملی نشان دهید و لذا سعی کنید مثلاً در روز تولد او، یا روز ازدواج یا مناسبت های دیگر، برای او هدیه ای تهیه کنید. (می توانید در کادوی هدیه خود نامه ای به ایشان بنویسید و بخواهید که وقتی تنهاست آنرا بخواند و در آن اشاره کنید که با توجه به اینکه دوستتان دارم و نمی خواهم نسبت به هم احساس دوری و فاصله داشته باشیم این نامه را می نویسم خوبی نامه همراه با هدیه در این است که او احساس حمله به شخصیت و یا نقد شدید را نمی کند، البته اگر با ظرافت و محترمانه صورت بگیرد و وقت تأمل بیشتری به گذشته خود پیدا می کند.
7. باور کنید که همسرتان انسانی است منحصر به فرد و واجد ویژگی های شخصی مثبت و منفی، لذا از مقایسة او با دیگران به شدت اجتناب کنید.
8. سعی کنید حالات و روحیات همسر خود را بشناسید و فهرستی از آرزوها و علائق وی تهیه کنید و از انتظارات او آگاه شوید، سپس به تأمین خواسته ها و علایق منطقی و اصولی وی خود را ملزم سازید.
9. باور کنید که هر کلمه و گفتار شما، در بردارندة بار عاطفی و روانی است که بر وجود شنونده تأثیر مثبت و منفی دارد لذا سعی کنید از زبان گرم، نرم و ملایم استفاده کنید.
پیامبر اکرم ـ صلی الله عَلیهِ وَ اله و سَلَم ـ فرمودند: بهترین زنان، کسانی هستند که با محبّت، سازگار، خوش زبان باشند و بدترین زنان، کسی است که لجباز باشد.⁽⁴⁾
10. سعی کنید خود را برتر و بالاتر از همسرتان احساس نکنید و او را شریک زندگی بدانید و به این نکته توجه کنید که درجات تحصیلی، موقعیت اجتماعی، وضعیت سنی و امکانات مالی شما باید بر میزان فروتنی و خضوعتان بیفزاید.⁽⁵⁾
د. هر انسانی تشنه محبت، زیبائی و خوش بویی است و لذا سعی کنید از آرایش خود برای همسر دریغ ننموده و همیشه معطر و جذاب در مقابل او ظاهر شوید.
پیامبر گرامی اسلام به یکی از زنانش فرمودند: چرا تو ژولیده مو هستی و چرا سرمه نکشیدی و چرا خضاب نمی کنی (موهای خود را رنگ نمی کنی.)⁽⁶⁾
و حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمودند: زن مسلمان باید خودش را برای شوهرش خوشبو سازد.⁽⁷⁾
ح. ارتباط کلامی خود را افزایش دهید که این، خود کلید کشف بسیاری از مشکلات و یافتن راه حل آنها است و زمینه ساز شناخت همسر و تغییر قلب اوست.
و. اگر واقعاً خواستار زندگی مشترک هستید، سعی نمایید به خواسته های درونی او پی ببرید و تفکّرات او را بشناسید تا بتوانید برای تفاهم در زندگی زبان مشترکی داشته باشید زیرا خیلی از افراد نمی توانند توقّعات همدیگر را برآورده کنند یا زبان همدیگر را نمی فهمند.

1. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403 هـ ق، ج78، ص237.
2. مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت، 1367، ج14، ص 238، ح2.
3. نوابی نژاد، شکوه، مشاوره ازدواج و خانواده درمانی. انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، 1380، ص 30.
4. طبری، مستدرک الوسایل، مؤسسه آل البیت، 1367، ج14، ص162، ح121.
5. برای مطالعه بیشتر، ر.ک: صافی، احمد، خانواده متعادل، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، 1374، ص 90 تا 100.
6. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، 1403، ج70، ص122.
7. بحارالانوار، همان، ج10، ص 100.

وقایع این روز :

_وفات موسی مبرقع

جناب موسى مبرقع (علیه السلام ) پسر حضرت جواد (علیه السلام ) در سال 296 ه‍ در شهر قم ¹وفات یافت . به نقلى وفات آن جناب در 8 ربیع الثانى بوده است ².
بنابر قولى دیگر در 14 ربیع الثانى وفات موسى مبرقع واقع شده است . قبر آن بزرگوار در چهل اختران قم خیابان آذر مشهور است ³.
نام : موسى ، کنیه : ابوجعفر، لقب : مبرقع که از فرط زیبایى بر جمال مبارک نقاب مى زد. نام پدر: جواد الائمه (علیه السلام ) و مادر آن حضرت کنیز بود.
ایشان از اولین سادات رضوى بود که در سال 256 ه‍ وارد قم گردید. او دائما بر صورت خود برقعى داشت ، ولى مردم عرب ساکن قم او را از قم بیرون کردند، و او به کاشان رفت و در آنجا مورد احترام قرار گرفت .
بعد از آمدن ابوالصدیم حسین بن على بن آدم و مرد دیگرى از رؤ ساى قم ، عربهاى قم متوجه شدند موسى چه کسى بوده است ، و آن بزرگوار را به قم بازگرداندند و خانه اى براى او آماده کردند. همچنین در روستاهاى متعدد زمین و باغ براى او خریدند و خواهرانش زینب و ام محمد و میمونه ، دختران حضرت جواد (علیه السلام ) به قم آمدند، و بر او وارد شدند.
هنگامى که جناب موسى مبرقع در قم از دنیا رفت ، امیر قم عباس بن عمرو غنوى بر او نماز خواند، و در محل کنونى که در قم معروف است و قبلا خانه محمد بن حسن بن ابى خالد اشعرى ملقب به شنبوله بود، دفن شد.
کلینى (رحمه الله ) در کافى به سند معتبر نقل کرده که جناب موسى مبرقع تولیت اوقاف را از جانب امام (علیه السلام ) داشته اند⁴.

1. بحار الانوار: ج 50 ص 161 - 162. تاریخ سامراء: ج 3 ص 302.
2. مستدرک سفینه البحار: ج 5 ص 230.
3. قلائد النحور: ج ربیع الثانى ، ص 226. مرآه العقول : ج 6 ص 128.
4. کافى : ج 1 ص 261.

چگونه میتوانیم با ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ حرف بزنیم و امام را ببینیم و با او درد دل کنیم؟

پاسخ:

به دلیل عقلی و نقلی و هم چنین به اسناد تاریخی، این مطلب ثابت شده، که خدای متعال به سبب لطف و عنایت خاصی که به اهلبیت ـ علیهم السّلام ـ داشته، این نعمت بسیار عظیم را به آنها ارزانی داشته که آنها علاوه بر مقام عصمت، دارای علم و آگاهی کامل و تام هستند. و این علم لدنی که از طرف خدا به آنها افاضه شده به نحوی است که هیچ حد و مرزی را نمیشناسد و به حاضرو غایب و نهان و عیان آگاهی کامل و بصیرت دارند. و هیچ چیزی چه در روی زمین و چه در زیر زمین و چه در آسمانها اگراراده کنند و بخواهند از آنها مخفی و پوشیده نیست. در روایت است که: «وقتی امام بخواهد چیزی را بداند، میداند.»⁽¹⁾ البتّه ائمه معصومین به سبب فضیلت و شأن و منزلت والایی که نزد خداوند داشتهاند هیچ وقت از این علم به غیب خود، به نفع شخص خویش و برای فراهم آمدن منافع و مقاصد خود سود نبرده اند.
از جمله موارد مهمی که ائمه ـ علیهم السّلام ـ از آن غفلت ندارند و همواره به آن علم و آگاهی دارند، اعمال و کردار بندگان است. آن بزرگواران چنان که در زندگی و حیات و حتی ممات آنها در تاریخ آمده و حکایت و روایاتی که از آنها به ما رسیده دائم شاهد و ناظر اعمال و رفتار انسانها بوده اند و هستند، چه افعال و کردار فعلی ما و چه در گذشته و حتی در آینده.
امام علی ـ علیه السّلام ـ میفرمایند: «لو کشف الغطاء ما أزدوت یقیناً»⁽²⁾ اگر پردهها برطرف شود و همه اسرار فاش گردد چیزی به یقین من افزوده نمیشود. یعنی مقام معنوی و علمی آن بزرگوار چنان است که جلوی پرده و پشت پردة غیب برای او یکسان است هیچ چیزی از او مخفی نبوده تا با کنار رفتن پرده چیز جدیدی بر علم او اضافه شود.
در قرآن کریم خداوند متعال صراحتاً به این مسئله اشاره داشته اند و فرموده اند: وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَیَرَی اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلی عالِمِ الْغَیْبِ وَ الشَّهادَةِ فَیُنَبِّئُکُمْ بِما کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ⁽³⁾ و بگو: (هر کاری میخواهید) بکنید، که به زودی خدا و پیامبر او و مؤمنان در کردار شما خواهند نگریست و به زودی به سوی دانای نهان و آشکار بازگردانیده میشوید. پس شما به آنچه انجام میدهید آگاه خواهد کرد.
در این آیه صراحتاً بیان شده که تمام اعمال بندگان همواره و همیشه و در همه حال علم در محضر: 1. خداوند متعال. 2. رسول پیامبر او. 3. مؤمنین،است که البتّه در چندین روایت تصریح شده که مراد از مؤمنین در این آیه ائمه ـ علیهم السّلام ـ میباشند.
شایان ذکر است اینکه پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه ـ علیهم السّلام ـ همیشه شاهد و ناظر مستقیم اعمال بندگان میباشند فرقی بین ممات و حیات آنها نیست، چرا که روح مطهر آن سروران باقی و زنده و آگه است و در این دنیا بین ما انسانها حاضر و ناظر است.
«و ارواحکم فی الارواح و اجسادکم فی الاجساد» در زیارت جامعة کبیره خطاب به اهلبیت ـ علیهم السّلام ـ آمده است که «ارواح مطهر شما در بین ارواح ما و اجساد پاک شما در بین اجساد و اجسام ما وجود دارد». بنابراین علاوه بر این که هفته ای دو یا سه نوبت اعمال ما بندگان خدمت پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و امام عصر (عج) عرضه میشود. به طور مستقیم و دائم و در هر حال و در هر آنی ائمه ـ علیهم السّلام ـ و به خصوص امام زمان (عج) شاهد و ناظر اعمال و رفتارها هستند و حتی آن بزرگواران معصوم به باطن و جان ما و آن مسائلی که در دلمان میگذرد، آگاه هستند و همه چیزی را میبینند تا چه رسد به سخن گفتن ما به خصوص سخنی و درد و دلی که با آنها داشته باشیم، که حتماً عنایت و توجه بیشتری دارند. لکن باید مراقبت داشته باشیم که همواره آداب و تشریفات این حضور را رعایت کنیم یعنی اولاً مواظبت بر نقش خویش داشته باشیم و اگر میخواهیم به اهلبیت محبت و مودّت داشته باشیم و عاشق حقیقی باشیم باید تا میتوانیم از آنچه باعث ناراحتی آنها میشود یعنی گناهان و معاصی پرهیز کنیم چون همواره عاشق در صدد جلب رضایت معشوق است.
ثانیا: مراقبت بر اعمال واجب خود داشته باشیم و تمام آنها را بدون اغماض و مسامحه به طور کامل انجام دهیم از همه واجبات و عبادات بالاتر و عظیمتر مواظبت بر زمان مراودت و دوستی و سخن گفتن با خدا و تکلم خدا با بندهاش یعنی نماز است. در این میعادگاه و سیر ملکوتی و روحانی مراقبت و حضور قلب و اخلاص خیلی مهم است. به هر حال این عبادت اگر با شرایطش برگزار شود خیلی از مشکلات و سختیها را حل میکند و در دنیا و آخرت حلال مشکلات است.
اما در مورد قسمت دیگر پرسش که در مورد دیدار و زیارت ائمه ـ علیهم السّلام ـ است . می گوییم. برای رسیدن به این موهبت بزرگ علاوه بر دقت و مواظبت بر این چند مطالب گذشته که همگی منجر به طهارت و پاکی روح و جان میشوند. توسل و دعا و زیارت و اصرار کردن به اهلبیت ـ علیهم السّلام ـ، خیلی مهم است و وقوع آن دور از انتظار نیست. لکن باید توجه داشت که حضور و غیبت آنها هیچ تفاوتی ندارد و اینها به نظر ما از دیدگان ما غایب هستند اما در واقع آنها همواره و همیشه و همه جا حاضر عالم و ناظرند و آنچه مهم است ارتباط روحی و قلبی و معنوی و دیدن با چشم دل است نه با چشم سر. از طرفی با اینکه نعمت شرفیابی ظاهری خدمت ائمة اطهار ـ علیهم السّلام ـ نعمتی بس عظیم است امّا آنچه لذت بخشتر است نگاه و توجه خاص ائمه ـ علیهم السّلام ـ به ما بندگان است نه نگاه و دیدن ما ائمه ـ علیهم السّلام ـ را. چرا که در زمان حضور ائمه ـ علیهم السّلام ـ خیلیها با چشم سر امامان ـ علیهم السّلام ـ را می دیدند لکن به هر عللی آدم نشدند و هدایت نیافتند و از فیوضات آن مقامات عالیه و نورانی بهره ای نبردند. پس بنابراین باید سعی کنیم طوری زندگی کنیم و به آن بزرگواران محبت و ارادت داشته باشیم که آنان خود به ما نگاه و توجه داشته باشند و هر چه آنها خود خیر و صلاح ما دیدند به ما ارزانی کنند نه آنکه هر چه ما خواستیم چون ما خود خیلی اوقات به خیر و صلاح خویش جاهل و غافلیم لذا اگر دیدیم چیزی طلب کردیم و به ظاهر استجابتی ندیدیم نباید ناراحت و ناامید شویم.
در آخر خواندن و مداومت بر قرائت قرآن و این چند دعا و زیارت برای ارتباط با ائمه ـ علیهم السّلام ـ خیلی مؤثر است و توصیه میشود به خواندن:
1. زیارت عاشورا (گرچه اذکار صدگانه آخر زیارت یک مرتبه خوانده شود).
2. زیارت جامعة کبیر، (با دقت در معانی والای آن خوانده شود). این دو سفارش و توصیه خود امام زمان (عج) است به دوستان خود.
3. دعای ندبه.
4. دعای عهد.

پاورقی:

راه‌های جلوگیری از تکبر و خود بزرگ‌بینی :

مقدمه : تکبر و خود بزرگ‌بینی، شهرت طلبی و غرور از جمله بیماری‌های اخلاقی است که هم در دنیا و هم در آخرت پیامدهای منفی و زیانبار برای انسان به همراه دارد. در آیات قرآن و روایات ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ به آثار و پیامدهای این صفات تصریح شده و آمده است که انسان‌ها در طول تاریخ به دلیل این صفات پست و نامطلوب به چه مشکلاتی در زندگی فردی و اجتماعی خود دچار شده اند.⁽¹⁾ یکی از بارزترین مصداق‌های تکبر و خود بزرگ‌بینی و مبتلا شدن به انحرافات فکری، داستان ابلیس است که در قرآن بارها به آن پرداخته شده و از آن سخن به میان آمده است. انحرافات فکری در واقع زیر بنای این رذایل اخلاقی است. وقتی خداوند از ملائکه خواست تا در برابر آدم سجده کنند، همه سجده کردند جز ابلیس، ابلیس مبتلا به تکبر و خود بزرگ‌بینی شده و فکر می‌کرد که از نظر خلقت و آفرینش از آدم بهتر است.⁽²⁾

در واقع زیر بنای تکبر و غرور نیز انحرافات فکری است. این نخستین گناهی است که در جهان به وقوع پیوست، گناهی که سبب شد فردی همچون ابلیس که سالیان دراز و به تعبیر امیر مؤمنان علی ـ علیه السّلام ـ در خطبة قاصعه شش هزار سال خدا را عبادت کرده بود، به سبب تکبر و غرور و به دلیل انحرافات فکری، تمام عبادات و اعمال او بر باد رفت و از آن مقام والا که هم نشین با فرشتگان و مقام قرب خدا بود، یکباره سقوط کرد، و درست به همین دلیل خدا او را خوار و ذلیل و پست گردانید.
علی ـ علیه السّلام ـ در این باره می‌فرماید: «الا ترون کیفَ صغَّرهُ الله بتکبُّره و وضعَهُ بترَفّعِهِ فجعله فی الدنیا مدحوراً و اعدّلهُ فی الآخرةِ سعیراً»⁽³⁾ آیا نمی‌بینید چگونه او را خداوند به سبب تکبرش، تحقیر کرد و بر اثر غرور و بلند پروازی بی‌دلیلش، وی را پست و خوار گردانید، از همین رو او را در دنیا مطرود ساخت و آتش بر افروختة دوزخ را در آخرت برای او مهیا نمود.
پس تکبر و خود بزرگ‌بینی بزرگ‌ترین گناه محسوب می‌شود. همان گونه که علی ـ علیه السّلام ـ فرمود: «ایّاک و الکبر فانّهُ اعظمُ الذنوب»⁽⁴⁾. از تکبر بر حذر باش. زیرا که آن از گناهان بزرگ است و ریشه اصلی تکبر و خود بزرگ بینی نیز انحراف در عقیده و فکر است. فردی که فکر می‌کند بهتر از دیگران است، نسبت به آنها احساس برتری می‌کند. بنابراین باید ریشه‌ها و عوامل تکبر و خود بزرگ‌بینی و غرور را بشناسیم و اگر خواسته باشیم از بروز این صفات جلوگیری کنیم یا در خودمان اصلاح نماییم، باید ریشه‌های آن را قطع نماییم.

ریشه‌ها و عوامل تکبر، غرور و خود بزرگ‌بینی

1. اختلال شخصیت:
یکی از عوامل اصلی انحرافات اخلاقی و از جمله تکبر، غرور و خود بزرگ‌بینی ضعف شخصیتی افراد است، افرادی که از نظر شخصیتی مشکل دارند، به تکبر و خود بزرگ‌بینی مبتلا می‌شوند.
2. جهل و حماقت:
دومین عاملی که باعث تکبر و خود بزرگ‌بینی افراد می‌شود جهل و حماقت انسان است. یعنی فردی که خودش را نشناخته و نمی‌داند که سراپای وجود او ضعف و ناتوانی است، احساس می‌کند که هیچ مشکلی ندارد و بهتر از همگان است. علی ـ علیه السّلام ـ در این باره می‌فرماید: «التکبر عینُ الحماقة»⁽⁵⁾ تکبر خود حماقت و ریشة اصلی آن است. برای آن که به تکبر و غرور و خود بزرگ‌بینی مبتلا نشویم و در اوج شهرت خودمان ‌را گم نکنیم و مغرور نشویم، باید به این نکات توجه داشته باشیم:

راه های درمان تکبر

1. خودمان را بشناسیم
خودشناسی و خودنگری یکی از راه‌های اصلی درمان تکبر و غرور به حساب می‌آید. باید دو مرحله از هستی خود را همیشه به یاد داشته باشیم.
الف. اینکه چگونه با ضعف و ناتوانی از دیار عدم به عالم هستی قدم نهاده‌ایم.
ب. سرانجام زندگی ما به کجا می‌انجامد و چگونه در دل خاک جای گرفته، همة توانایی‌ها و دارایی‌های ما که اینک به آنها فخر می‌کنیم، از ما گرفته می‌شود.
اگر انسان همیشه به این دو مرحله از وجود هستی خود توجه داشته باشد، به عجز و ناتوانی خود پی می‌برد و حتی در حال شهرت و مقام نیز به غرور و تکبر مبتلا نمی‌شود. بلکه مقام و ریاست را از سوی خدا دانسته و سعی می‌کند در جهت کمال معنوی خود از آن استفاده کند. علی ـ علیه السّلام ـ می‌فرماید: «عَجِبْتُ للمتکبّرِ الّذی کان بالأمیس نطفةً و یکونُ غَداً جِیفةً»⁽⁶⁾ یعنی تعجب می‌کنم از آدم متکبر، کسی که دیروز نطفه‌ای بیش نبود و فردا هم مرداری بیش نخواهد بود، و در عین حال تکبر می‌ورزد.
2. به یاد مرگ باشیم:
یاد مرگ از انحرافات اخلاقی و از جمله تکبر و خود بزرگ‌بینی جلوگیری می‌کند. علی ـ علیه السّلام ـ در این باره می‌فرماید: «ضَعُ فَخْرَک و احطُط کِبرکَ، و اذکر قبرَکَ»⁽⁷⁾ فخر و مباهات را کنار بگذار، تکبر را از خود دور ساز، به یاد قبر خودت باش.
3. به عبادت خدا بپردازیم
یکی دیگر از عواملی که می‌تواند از تکبر و غرور حتی در موقعیت‌های حساس مانند شهرت و مقام داشتن، جلوگیری کند، عبادت خداست. علی ـ علیه السّلام ـ در این باره می‌فرماید: «خداوند نماز را جهت منزه ساختن انسان‌ها از تکبر مقرّر داشته است».⁽⁸⁾
برای آن که به غرور و تکبر مبتلا نشویم باید به خودشناسی و خودسازی بپردازیم. در غیر این دو صورت امکان ندارد که بتوانیم از این صفات ناروا در خود جلوگیری کنیم.
نکته دیگر اینکه هر گاه به مقام و موقعیتی دست یافتیم، باید خودمان را فراموش نکنیم و همیشه به یادمان باشد که این مقام و موقعیت برای همیشه باقی نخواهد ماند.
4. زندگینامة انسان‌های بزرگی که با تواضع و فروتنی به جاهای والای معنوی رسیده‌اند را مورد مطالعه قرار گیرد.
5. تواضع
تواضع ضد تکبر است و هر چه بکوشیم خود را به صفت تواضع نزدیک تر کنیم از تکبر دورتر شدهایم امام حسن-علیه السلام- فرمود: «کسی که عظمت و بزرگی خدا را درک کند، شایسته نیست که تکبر ورزد و اظهار بزرگی کند. بلکه باید در بر ابر عظمت خدا از خود تواضع نشان دهد. برای ایجاد صفت تواضع و راه های آن به کتاب های اخلاقی مثل معراج العاده مراجعه شود. از جمله آن کارها این است که کارهای معمول زندگی را شخصاً انجام بدهیم، در کارهای خانه به اهل خانه کمک کنیم و....

پاورقی:

1. مکارم شیرازی، ناصر، اخلاق در قرآن، مدرسه الامام علی ابن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ ، چاپ اول، 1377، ج 2، فصل اول.
2. بقره:34.
3. ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، دار احیاء الکتب العربیه، چاپ دوم، ج 13، ص 127.
4. شفیعی، سید محمد، پرورش روح در پرتو چهل حدیث، دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1370، ج 1، ص 280.
5. همان، ص489.
6. مجلسی، بحار الانوار، بیروت، ج 78، ص 94.
7. شفیعی، سید محمد، همان، ص 491.
8. همان، ص 492.