نقش مثبت و منفی روشنفکران در پیروزی انقلاب اسلامی :

واژه ی روشنفکر یکی از اصطلاحات تاریخ معاصر است که به طبقه ای از تحصیل کردگان اطلاق می شد که تحصیلات جدید در غرب و ایران داشتند و در مقابل آنها دسته ای از دانشمندان بودند که سنتی بودند و به معیارهای ارزشی علاقه مند و مدافع دین بودند.
ما روشنفکرانی را که در یک قرن اخیر نقش حساس و مهمّی در حرکت های سیاسی و اجتماعی داشتند را به دو گروه تقسیم می‌کنیم. چون طیف روشنفکران در جمع خود هم فکر نبودند، بلکه گروهی غربگرائی مطلق و گروهی های ارزشهای خودی بودند.
1. گروهی که دنباله‌رو روحانیت شیعه بودند و انگیزه آنها حفظ دین و مبارزه با فساد و استبداد بود این طیف از روشنفکران با کسب قدرت ویژه توانسته‌اند، نقش حساس و مهمی در حرکت‌های سیاسی ـ اجتماعی یک قرن ایفا کردند و به همین دلیل است که هر زمان که روحانیون شیعه ایران با قدرت سیاسی حاکم به مبارزه پرداخته‌اند. قدرت سیاسی نبرد را باخته است، قدرت روشنفکران روحانی و کسانی که مانند آنها می‌اندیشیدند، قابل قیاس و برابری با قدرت رهبران سیاسی غیر مذهبی نیست و همین امر موجبات رشک و حسد آنها را فراهم نموده و در عین نیازی که به آنها داشته‌اند هر زمان که توانسته‌اند، در حذف آنها و خیانت به آنها دریغ نکرده‌اند.
2. گروه دیگر رهبران سیاسی غیر مذهبی بودند که از اینان بیشتر می‌توان با عنوان رهبران ملی نام برد. این رهبران که عموماً لیبرال و غربزده بودند و تحت تأثیر فرهنگ و تمدن غرب بودند و بسیاری از نظریات خود را با الهام از جامعه اروپایی کسب کرده و به این نتیجه رسیده بودند که بدون حمایت روحانیون و علماء امکان ندارد، با توده‌های مردم ارتباط برقرار کنند و آنها را به حرکت درآورند. فلذا با آنها یک نوع تفاهم تاکتیکی برقرار کرده تا از آنها در بسیج توده‌های مردم در جهت نیل به اهداف خود استفاده نمایند. نهضت مشروطه و ملی شدن نفت از جمله مواردی است که روحانیون نقش رهبری مردم را بر عهده داشتند و رهبران غیر مذهبی میوه‌چینان آن جنبشها بوده‌اند. از طرف دیگر روحانیون برای رژیم های سیاسی از همه مخالفین خطرناکتر بوده‌اند. زیرا که آنها کمتر اهل سازش و تسلیم بوده و نه تنها با دوز و کلک های ماکیاولی آشنا نبوده. اگر هم وارد سیاست می‌شوند، صرفاً به این دلیل است که برای ملت و مذهب احساس خطر می‌نمایند.⁽¹⁾ اگر یک قرن به عقب برگردیم، به روشنی می‌توان سیر تکاملی روحانیت مبارز را با یک هدف. ولی با شیوه‌های متفاوت و آن هم تحت تأثیر اوضاع و احوال زمان خود مشاهده کرد. زیرا همه‌ی آنها درد دین داشتند و به حساب وظیفه شرعی و الهی با کمان مقابله نموده اند. هدف همه آنها اجرای شریعت اسلامی و برقراری حکومت عدل الهی و کوتاه کردن دست بیگانگان و استعمارگران بوده است. سید جمال‌الدین اسد آبادی برای رسیدن به این هدف تلاش خود را در نصیحت،‌ هدایت و تشویق حکام کشورهای اسلامی در ایجاد وحدت جهان اسلام قرار داده بود و تلاش می‌کرد که شاهان ایران و امپراطوران عثمانی و خدیوهای مصر را نصیحت نموده و آنها را وادار کند که در مقابل سیل بنیان‌کن فرهنگ و تمدن غربی مجدداً به دژ مستحکم فرهنگ و تمدن اسلام پناه برند.⁽²⁾
اما لیبرالها در عمل و حتی در میان ایده و نظر عکس سید جمال و روحانیت شیعه عمل می‌کردند. در این مورد گفته مهندس بازرگان قابل توجه است که می‌گوید: «زندگی که ما امروز داریم همه‌اش فرنگی است طرز فکر ما، درس خواندن ما، مبارزة ما،‌ انقلاب ما، ضدیت ما با استعمار و استثمار، تمام ارمغان غرب است.»⁽³⁾
روحانیت صدر مشروطیت که از شاهان بریده بودند، به دو دسته تقسیم شده، دسته‌ای همچون مرحوم بهبهانی و طباطبائی در صدد محدود کردن قدرت پادشاهان خودکامه و کسب و تضمین برقراری نظامی دموکراتیک و یاد دادن حق نظارت به مجتهدین بودند به این امید که از وضع و اجرای قوانین، خلاف شرع و اسلام جلوگیری گردد. ولی در همان حال میدان را به لیبرالها و غرب‌زده‌ها سپرده و خود کناره گرفتند. دسته دیگر چون مرحوم شیخ فضل الله نوری که از حاکمیت لیبرالیسم وحشت زده و نگران بود، لذا ‌تلاش می‌کرد تا حکومت شرع اسلام برقرار شود و عاقبت هم بر سر آن جان خود را فدا کرد.
مرحوم آیت الله کاشانی راه را در همراهی و مساعدت، با لیبرالها برای کسب آزادی و کوتاه کردن دست بیگانگان دیده بر این امید که با نظارت و تلاش خود متعاقباً در ایجاد حکومت با قوانین اسلامی موفق گردد. ولی غافل از آنکه لیبرالها دیگر فرصتی به او و فدائیان اسلام نخواهند داد که به خواسته خود برسند و از روحانیت صرفاً به عنوان نردبانی برای رسیدن به رهبری مردم و قبضه کردن قدرت بهره خواهند برد. امام خمینی(ره) که تاریخ پر از تجربه روحانیت مبارز را پشت سرگذاشته بود، در این زمان خود، رأساً رهبری را بدست گرفت و اجازه نداد که دیگران از جمله لیبرالها در رهبری و بهره‌برداری از ثمره مبارزات مردم شریک شوند.⁽⁴⁾
پس از انقلاب روشنفکران دینی مانند گذشته با پیروی از امام و تکیه بر اصول و مبانی دینی و اسلامی، انقلاب را به پیش می‌برند که برای حفظ انقلاب از جان خویش نیز دریغ نداشته و ندارند، شخصیت هایی که اوائل انقلاب به شهادت رسیدند. مانند شهید مرتضی مطهری، شهید باهنر، ‌شهید رجایی، شهید مفتح، شهید بهشتی، و ... و رزمندگانی که پیرو راستین امام و شهدا بودند و در طول هشت سال دفاع مقدس در حفظ نظام و انقلاب کوشیدند.
بنابراین روشنفکران در تاریخ معاصر به دو دسته تقسیم می شدند: روشنفکران دین که در انقلاب و بیداری مردم نقش اساسی داشتند، روشنفکران غرب زاده مثل جمال زاده فروغی، غیر که نه تنها در بیداری مردم در مقابل استبداد و استعمار نقش نداشتند بلکه با افکار التقاطی خود سرکوبگر مبانی بیداری مردم و فرهنگی دینی بودند که غرب زدگی و شیعه محض غرب شدن را تنها راه نجات کشور می دانستند که در ایده آنها انقلاب و نهضت سعی نداشت، بلکه طرز فکر آنها بیشتر انفعالی و بدون شود احساس بود. لذا از اینرو آنها هیچ نقش مثبتی در آغاز و پیروزی انقلاب نداشتند، بلکه نقش آنها کاملا منفی بود، لذا مردم از آنها فاصله گرفتند و انقلاب بوسیله ی مراجع دینی شیعه و به رهبری روحانیت بیدار و روشنفکران دینی به پیروزی رسید.

پاورقی:

1. محمدی، ‌منوچهر، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، ‌تهران، ‌انتشارات امیرکبیر، چاپ اول، 1365، ص96.
2. همان.
3. همان، ص 132.
4. محمدی، منوچهر، تحلیلی بر انقلاب اسلامی، تهران، چاپ اول، 1365، ص97.

برخی از منافع نماز شب :

نماز شب منافع متعدد مادّی و معنوی دارد مرحوم آیت الله قاضی استاد مرحوم علامه طباطبایی در سفارشی به یکی از شاگردان فرموده بودند: «دنیا می‌خواهی نماز شب بخوان، آخرت می‌خواهی نماز شب بخوان».

بنابراین منافع نماز شب صرفاً منافع اُخروی نیست بلکه منافع مادّی و معنوی فراوانی در همین دنیا دارد از جمله این که، باعث اعتماد به نفس پایدار می‌شود، اعتماد به نفسی که کلید بسیاری از پیروزی‌های انسان محسوب می‌شود. در سایة اعتماد به نفس است که انسان به بسیاری از اهداف خود دست می‌یابد، ارتباطش با دیگران خوب می‌شود و بسیاری از آثار دیگر.
اعتماد به نفس از عزّت نفس و کرامت انسانی و احترام به خود ناشی می‌شود و کرامت نفسانی و احترام به خویشتن نیز در سایة ارتباط با خدا پیدا می‌شود چرا که وقتی انسان خود را صرفاً مملوک و مخلوقِ مالک با تدبیری چون خداوند بداند و فقط برای او دلش بلرزد و فقط برای او به سجده افتد، هم حق بندگی را بجا می‌آورد و هم قوت قلب و اعتماد به نفس پیدا می کند.
در اینجا بهتر است منافع نماز شب را در بخشی از آیات و روایات پی‌گیری کنیم، که البتّه به ترجمة آنها بسنده می‌کنیم:
1ـ آیة شریفة 79 سورة اسراء: «بخشی از شب را بیدار بمان که برایت غنیمت است و چه بسا پروردگارت تو را به مقام پسندیده‌ای برگزیند.»
پس یکی از آثار نماز شب، مقام محمود و پسندیده‌ای است که خداوند برای بندگان نماز شب‌خوان در نظر می‌‌گیرد.
2 و 3 و 4: در میان احادیث قدسی، خداوند در خطابی به یکی از پیامبرانش، ضمن تجلیل از بندگانی که نماز شب می‌خوانند می‌فرماید: «من به آنها سه چیز می‌دهم: اوّل: در دلشان نور خود را حک می‌کنم. دوّم: آن که اگر آسمان‌ها و زمین‌ها و به سنگینی تمامی موجوداتِ آنها در میزانشان باشددر نظرشان کم و بی‌مقدار می‌نمایم (کنایه از این که همت آنها را بالا می‌برم و قدرت معنوی بالایی برایشان در نظر می‌گیرم)، سوم: آن که با روی خودم روی به آنها می‌کنم ،تصور می کنی کسی می‌داند که من به کسی که با روی خودم به او رو کرده باشم می‌خواهم چه بدهم؟»⁽¹⁾ بقیة آثار و منافع نماز شب را در حدیثی از پیامبر گرامی اسلام (ص) پی می‌گیریم: «نماز شب: 5ـ وسیله‌ای است برای خوشنودی خدا و دوستی ملائکه. 6ـ سنّت و روش پیامبران و نور معرفت و ریشة ایمان می‌باشد (چون به وسیلة نماز شب، ایمان تقویت می‌شود). 7ـ بدن را آرامش می‌دهد. 8ـ شیطان را خشمناک می‌کند. 9ـ سلاحی است بر علیه دشمنان. 10ـ وسیله‌ای است برای اجابت دعا و قبول شدن اعمال. 11ـ روزی‌ انسان را توسعه می‌دهد. 12ـ شفیع بین‌ ملک الموت و نمازگزار می‌شود. 13ـ چراغ و فرش قبر و جوابِ (دو فرشتة) منکر و نکیر می‌باشد. 14ـ در قبر تا قیامت مونس و زائر نمازگزار خواهد بود. 15ـ هنگام قیامت نماز شب بر سر نمازگزار سایه می‌افکند. 16ـ تاجی بر سرش و لباسی بر بدنش می‌باشد. 17ـ در قیامت نور پیش رویش و حائل و مانع بین‌ او و آتش دوزخ خواهد بود. 18ـ برای مؤمن حجتی است نزد خدا. 19- وسیلة سنگینی میزان اعمال و حکم عبور بر صراط است. 20 ـ کلید بهشت است. زیرا نماز تکبیر، حمد، تسبیح، تمجید، تقدیس، تعظیم، قرائت و دعا است. به درستی که نمازی که در وقتش خوانده شود افضل اعمال است.⁽²⁾ البتّه منافع دیگری نیز در روایات برای نماز شب آمده است که به همین مقدار اکتفاء می‌شود خداوند به ما و شما توفیق انجام این عمل بابرکت را عنایت فرماید.

پاورقی:

راههای برقرار کردن ارتباط قلبی با خداوند متعال:

بهترین راه ارتباط قلبی با خدا که از آن به تقرّب الهی نیز یاد می شود، همان راه های فکری و اعتقادی و عملی است که در شرع مقدس بازگو شده. برخی از این راه ها و روش های انجام اعمال واجب و بعضی دیگر انجام اعمال مستحب است. اگر کسی بخواهد با خالق هستی بخش خود ارتباط برقرار نماید، می تواند با آن اعمال با او به نجوی بپردازد. نیایش در اینجا به چند نمونه از آن اعمال اشاره می شود:
1. نماز شب: در روایتی آمده که خدای متعال به حضرت موسی فرمود: «ای فرزند عمران، دروغ می گوید آن کس که گمان می کند مرا دوست دارد و همین که شب می رسد از من روی می گرداند و می خوابد، مگر نه این است که هر محبی خلوت با محبوب خویش را می خواهد؟ هان ای فرزند عمران، بدان که من بر دوستان خود مطلع هستم، آن گاه که تاریکی شب آنان را فرا می گیرد، چشمان دل آنان را به سوی خود بر می گردانم و عقوبت هجران و سخط خویش را در برابر چشمانش مجسم می نمایم، از روی مشاهده با من خطاب می کند و از روی حضور با من سخن می گوید. ای فرزند عمران، در تاریکی شب ها از قلب خویش خشوع را نثار کن و از بدن خویش خضوع را، و از چشمانت اشک را، که تو مرا نزدیک خواهی یافت.»
از این روایت بخوبی بدست می آید که یکی از بهترین راه های ایجاد ارتباط قلبی با خداوند، نماز شب است که انسان در خلوت تاریکی شب، با محبوبش راز و نیاز نماید.⁽¹⁾
2. عمل دیگر که براساس روایات تأثیر فراوانی در ارتباط قلبی با خدا دارد، تلاوت قرآن کریم است. تأکیدات آیات و روایات به تلاوت قرآن به خوبی نشان می دهد که آثار و برکات این کتاب نورانی در موارد مختلف از جمله در ایجاد ارتباط با خداوند نقش اساسی دارد.⁽²⁾
3. مداومت بر تسبیح حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ ، بعد از نمازهای واجب نیز در ایجاد ارتباط قلبی انسان با خداوند مؤثر است.
4. یکی از بهترین گزینه ها برای ایجاد ارتباط با خداوند، نماز است. گذشته از آن که در روایات بر این گزینه فراوان تأکید شده، در میان سایر عبادات نیز، آسان ترین راهی است که انسان می تواند از آن طریق با خداوندش ارتباط برقرار کند.
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود: «خداوند سبحان فرمود: نزدیک نمی کند به سوی من، بنده ای از بندگانم را چیزی که محبوب تر باشد نزد من از نماز واجب، و بنده می باید، تقرّب بجوید به سوی من با خواندن نماز نافله (نمازهای مستحبی مانند نوافل روزانه) تا او را دوست بدارم، هرگاه او را دوست داشتم من سامعة او که با آن می شنود و باصرة او که با آن می بیند و زبان او که با آن سخن می گوید، ‌و دست او که با آن کارهایی انجام می دهد خواهم شد، اگر مرا بخواند او را اجابت می کنم و اگر از من چیزی بخواهد به او می دهم.»⁽³⁾
5. راه دیگر ذکر مداوم سبب ارتباط قلبی انسان با خداوند می شود چنان خود فرمود: أَلا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ⁽⁴⁾ آگاه باشید با یاد خدا، قلب ها آرامش پیدا می کند. مراد آیه آن است که ذکر خدا موجب ارتباط قلبی انسان با خدا می شود و ارتباط قلبی با خدا مایه آرامش انسان می گردد. و در آیه ی دیگر فرمود: فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ⁽⁵⁾ یعنی مرا یاد کنید، شما را یاد می کنم.
نکته اساسی در همه این امور آن است که باید اعمالی که انسان انجام می دهد، به طور مداوم باشد تا اثر معنوی آن ظاهر گردد وگرنه با چند بار معلوم نیست، آن نورانیت مورد نظر و فواید مترتب بر آنها در انسان پدید آید. در روایات معصومین ـ علیهم السلام ـ هم به این مسئله تصریح شده که خداوند عبادت مستمر و مداوم را گرچه کم باشد خیلی دوست دارد.
در پایان: اگر در این راه مجاهدت وتلاش کنید، به طور یقین نتیجه خواهید گرفت. اما به شرط آن که هرگز افراط و زیاده روی نکنید، بخصوص در مراحل آغاز کار، باید به تدریج پیش بروید و اعتدال را حفظ نمائید و خود را زیاد خسته نکنید و سعی نمایید کیفیت اعمال را بالا ببرید، نه کمیت آن ها را و یقین بدانید که اگر به طور اعتدال و مداوم به اعمال خود ادامه بدهید، به تدریج نورانیت قلب در شما پدید خواهد آمد و به هدف خود خواهید رسید.

پاورقی:

1. شجاعی، محمد، مقالات، نشر صدا و سیما، چاپ دوم، 1375 ش، ج3، ص 81.
2. همان، ص 150.
3. حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، کتاب الصلوة، قم، نشر مؤسسه اهل البیت، 1416 ق، ج 4، ص 72، باب 17.
4. رعد: 28.
5. بقره: 152.

وقایع این روز:

1-جنگ دومة الجندل

در این روز در سال پنجم هجرى در زمان پیامبر (صلى الله علیه و آله ) غزوه دومه الجندل اتفاق افتاد¹. در اراضى ((دومه الجندل )) گروهى از اشرار همدست شده و به کاروانها حمله مى کردند. پیامبر صلى الله علیه و آله ) سباع بن عرفطه غفارى را روز 25 ربیع الاول در مدینه به جاى خود قرار داد، و با هزار رزمجو بیرون آمدند تا به آن نواحى رسیدند. راهزنان چون متوجه آمدن آن حضرت شدند، فرار کردند. مسلمانان اموال آنان را برداشتند و در بیستم ربیع الثانى وارد مدینه شدند².
عبد الرحمن بن ابى لیلى مى گوید: من با ابوموسى اشعرى از دومه الجندل عبور مى کردیم . ابوموسى به من گفت : زمانى که با پیامبر (صلى الله علیه و آله ) به دومه الجندل رسیدیم آن حضرت به من فرمود: ((در این مکان دو تن از بنى اسرائیل حکم به جور کردند، و به زودى در میان امت من دو تن در این مکان به جور حکم مى نمایند)). راوى مى گوید: ابوموسى و عمرو عاص براى حکمیت در صفین به دمه الجندل رفتند و میان على بن ابى طالب (علیه السلام ) و معاویه ملعون حکم کردند. بعد از ماجراى حکمین ابوموسى را ملاقات کردم و به او گفتم : ((مگر تو نبودى که از پیامبر (صلى الله علیه و آله ) چنین حدیثى را نقل کردى ))؟! گفت : و الله المستعان ³!!

2-صلح امام حسن علیه السلام

قرار داد امام حسن مجتبى (علیه السلام ) با معاویه ملعون در 25 ربیع الاول بوده⁴، و بعضى در 26 این ماه نقل کرده اند⁵، که شامل موارد زیر بود⁶:
1. به على (علیه السلام ) دشنام ندهند.
2. خون شیعیان محترم و محفوظ بماند، و حقوقشان پایمال نگردد.
3. معاویه یک میلیون درهم بین یتیمان جنگ جمل و صفین تقسیم کند.
4. امام (علیه السلام ) معاویه را امیر المؤ منین نخواند.
5. معاویه باید بر اساس کتاب خدا و سنت پیامبر (صلى الله علیه و آله ) عمل کند.
6. معاویه پس از مرگ ، خلافت را به دیگرى واگذار نکند.
معاویه این شرایط و شرایط دیگر مربوط به حفظ اسلام به ویژه شیعیان را پذیرفت و جنگ پایان یافت ، اما آن ملعون به هیچیک از شروط این قرار داد عمل ننمود، بلکه خلاف تمام آنها عمل کرد.

1. قلائد النحور: ج ربیع الاول ص 150.
2. قلائد النحور: ج ربیع الاول ص 150.
3. وقایع الایام : ج ربیع الاول ، ص 150.
4. تتمه المنتهى : ص 40 - 41.
5. فیض العلام : ص 225. قلائد النحور: ج ربیع الاول ، ص 155. مستدرک سفینه البحار: ج 5 ص ‍ 213.
6. ارشاد: ج 2 ص 14. مقاتل الطالبین : ص 26. بحار الانوار: ج 44 ص 65، 3 - 2.

وقایع این روز :

-ورود حضرت معصومه (علیها السلام ) به قم

آئینه توحید به قم می آید             یا خواهر خورشید به قم می آید

نذر نفحات فاطمی اش صلوات            با آمدنش عید به قم می آید

در این روز در سال 201 ه‍ کریمه اهل بیت حضرت فاطمه معصومه (علیها السلام ) به قم تشریف فرما شدند که 17 روز قبل از رحلت آن حضرت است¹.
آن حضرت با قدوم مبارک خود این شهر را متبرک گردانیدند، و به درخواست جناب موسى بن خزرج پسر سعد اشعرى که از بزرگان قم بود، منزل او را منور نموده در آنجا نزول اجلال فرمودند. در همان مکان تشریف داشتند و زنهاى قم مخصوصا علویات به خدمت آن حضرت مى رسیدند و از وجود آن حضرت استفاده مى کردند تا بعد از 17 روز از دنیا رحلت فرمودند. عبادتگاه حضرت معروف به ((ستیه )) در میدان میر قم معروف است².

1- نظر به اینکه رحلت آن حضرت در 10 ربیع الثانى است و حضرتش 17 روز در قم اقامت گزیده اند، روز 23 ربیع الاول سالروز ورود آن حضرت به قم است .
2- بحار الانوار: ج 60 ص 219.