عوامل موثر در تحکیم خانواده از نظر اسلام :

مقدمه: خداوند انسان را با انگیزه ها و تمایلات مختلف خلق کرده است که از جمله آن تمایلات می توان به میل قوی هر جنس به جنس مخالف و علاقه بین آن دو اشاره نمود. هر چند تمایلات جنسی، بین حیوان و انسان مشترک می باشد، ولی تمایز انسان از حیوان، به جهت نوع پاسخگویی به این نیاز است. لذا انسان متعالی دارای جلوه های متعالی رفتار جنسی نیز می باشد و قیودی که دین و شریعت برای انسان مشخص کرده برای ایجاد این تعالی است.
مهمترین توصیه دین در برخورد با تمایلات جنسی، ازدواج است که ثمرة این ازدواج تشکیل یک خانواده و در نتیجه رشد و بالندگی جسمی، معنوی و روانی است. و البته باید توجه داشت که هر ازدواجی منجر به رشد و تکامل نمی شود بلکه پیوندی نتیجه اش رشد و بالندگی است که واقعاً از روی منطق و فکر انجام گیرد و طبق معیارهای شرع مقدس و عقلانیت بوجود آمده باشد. کسانی که صرفاً بخاطر آزادی، پول، مقام، احترام پدر و مادریا به خاطر صرفاً ازدواج کردن به همسری شخصی در می آیند احتمال سعادتمند شدن آنان در زندگی زناشویی بسیار کم است. و در مقابل کسانی که همسر خود را به خاطر احساس احترامی که به او دارد، بخاطر اینکه شخص مسئولیت پذیر است، به دلیل مقام ثابت و حُسن اخلاق و تقوایش انتخاب کند. احتمال سعادتمند شدنش بیشتر است.
با توجه به این مقدمه نکاتی را جهت بهبود روابط خانوادگی و زناشویی گوشزد می کنیم.
الف. هر انسانی اخلاق و خصوصیات خاصّ خود را دارد ولی مسائلی هست که در بین تمام انسانها مشترک است و این مشترکات باعث نزدیکی و همدلی افراد مخصوصاً زن و شوهر می شود و لذا در محیط خانواده زن و مرد باید سعی کنند آن نیازهای مشترک تأمین گردد و در این مسأله خانم ها نقش بیشتری می توانند ایفا کنند.
امام صادق ـ علیه السلام ـ می فرمایند: در ارتباط بین زن و شوهر، مرد سه وظیفه اصلی دارد: مدارا و خوشرفتاری با زن، تا محبت و علاقه زن را جلب نماید و خوش اخلاقی بازن، تا قلب او را خوشحال سازد، و گشاده دستی با زن.
و زن نیز در روابط خود با همسرش بی نیاز از سه ویژگی نیست: خود را از هر پلیدی دور دارد تا آنجایی که شوهرش در هر حالتی خوش یا ناخوش، به وی اطمینان کند و تعهد اخلاقی در مقابل شوهر تا او را محزون نکند و «اظهار عشق و علاقه به همسر»⁽¹⁾ (اظهار یعنی اینکه حتماً در کلام و بیان این مطلب را بگوید).
ب. هیچ زندگی ای وجود ندارد که خالی از مشکلات و نگرانیها باشد، منتها خیلی از افراد بخاطر درایت و هوشمندی که دارند، مشکلات را کم کرده و فضای زندگی را معطر و نورانی می کنند و لذا مناسب است هر انسان خردمندی سعی کند بر مشکلات غلبه کرده و ریشة مشکل را زایل گرداند و سعی کند فضای زندگی خود را باطراوت و شاداب کند و توجّهی به زندگی دیگران نداشته و حسرت آنان را نخورد بلکه خود را خوشبخت ترین تلّقی کرده و خوشی های دیگران را در زندگی خود نیز بوجود آورد و به خودش بگوید، تو باید بهترین باشی و با حوصله، سعة صدر، گذشت،خوش اخلاقی و توکل بر خدا به جنگ نگرانیهای زندگی خانوادگی خود برود.
پیامبر گرامی اسلام فرمودند: حق مرد بر زن این است که زن ملازم خانه باشد و به شوهرش دوستی و محبت کند، و از خشم او دوری کند و آنچه را مورد رضایت اوست انجام دهد و به پیمانها و وعده های وی وفادار باشد..⁽²⁾
ج. تفکّر و اندیشه های انسان بر عملکردش اثر ویژه ای دارد و لذا اگر انسان، نگاه خوشبینانه ای نسبت به کسی داشته باشد. در رفتارش تأثیر خاصی می گذارد و لذا متخصصین تربیت و مسائل خانواده نکات زیادی را جهت اصلاح عملکرد همسران و اصلاح اندیشة آنان بیان کرده اند و توجه به این نکات فواید زیادی دارد و ما در اینجا به بعضی از آنها اشاره می کنیم:
1. نسبت به همسر خود نگرشی مطلوب و متعالی داشتن و او را امانت الهی دانستن.
2. احترام به همسر و محترمانه با او صحبت کردن و ابراز علاقه به او. (انسان ها شیفته شخصیت خود هستند شما با احترام به شخصیت ایشان خود را به او نزدیک تر می کنید وقتی که احساس شود برای شخصیت او خطری ندارید راحت تر به نقدها و پیشنهادهای محترمانه شما گوش می کند).
3. حقوق متقابل خود، همسر را شناختن و در صدد ایفای آن بر آمدن.
در این زمینه دکتر اسپرجیون، روان شناس معروف انگلیسی، می گوید: بر اساس تجارب و کارهای مشاوره ای که با خانواده های بسیاری داشته ام به این نتیجه رسیدم که چهار عامل باعث ازدواج موفق است.
الف. تأمین نیازهای جنسی یکدیگر، ب. با یکدیگر ارتباط و تعامل توأم با تفاهم داشتن و در موقعیت های گوناگون، از همدیگر ستایش و قدردانی کردن، ج. زمینه های تشویق و تمجید همدیگر را فراهم آوردن د. علاوه بر عشق و محبت نسبت به یکدیگر، به ازدواج نیز عشق ورزیدن.⁽³⁾
4. همسر خود را فردی با ارزش و برخوردار از کرامت انسانی دانستن.
5. محبت خود را نسبت به همسرتان به صورت عملی نشان دهید و لذا سعی کنید مثلاً در روز تولد او، یا روز ازدواج یا مناسبت های دیگر، برای او هدیه ای تهیه کنید. (می توانید در کادوی هدیه خود نامه ای به ایشان بنویسید و بخواهید که وقتی تنهاست آنرا بخواند و در آن اشاره کنید که با توجه به اینکه دوستتان دارم و نمی خواهم نسبت به هم احساس دوری و فاصله داشته باشیم این نامه را می نویسم خوبی نامه همراه با هدیه در این است که او احساس حمله به شخصیت و یا نقد شدید را نمی کند، البته اگر با ظرافت و محترمانه صورت بگیرد و وقت تأمل بیشتری به گذشته خود پیدا می کند.
7. باور کنید که همسرتان انسانی است منحصر به فرد و واجد ویژگی های شخصی مثبت و منفی، لذا از مقایسة او با دیگران به شدت اجتناب کنید.
8. سعی کنید حالات و روحیات همسر خود را بشناسید و فهرستی از آرزوها و علائق وی تهیه کنید و از انتظارات او آگاه شوید، سپس به تأمین خواسته ها و علایق منطقی و اصولی وی خود را ملزم سازید.
9. باور کنید که هر کلمه و گفتار شما، در بردارندة بار عاطفی و روانی است که بر وجود شنونده تأثیر مثبت و منفی دارد لذا سعی کنید از زبان گرم، نرم و ملایم استفاده کنید.
پیامبر اکرم ـ صلی الله عَلیهِ وَ اله و سَلَم ـ فرمودند: بهترین زنان، کسانی هستند که با محبّت، سازگار، خوش زبان باشند و بدترین زنان، کسی است که لجباز باشد.⁽⁴⁾
10. سعی کنید خود را برتر و بالاتر از همسرتان احساس نکنید و او را شریک زندگی بدانید و به این نکته توجه کنید که درجات تحصیلی، موقعیت اجتماعی، وضعیت سنی و امکانات مالی شما باید بر میزان فروتنی و خضوعتان بیفزاید.⁽⁵⁾
د. هر انسانی تشنه محبت، زیبائی و خوش بویی است و لذا سعی کنید از آرایش خود برای همسر دریغ ننموده و همیشه معطر و جذاب در مقابل او ظاهر شوید.
پیامبر گرامی اسلام به یکی از زنانش فرمودند: چرا تو ژولیده مو هستی و چرا سرمه نکشیدی و چرا خضاب نمی کنی (موهای خود را رنگ نمی کنی.)⁽⁶⁾
و حضرت علی ـ علیه السلام ـ فرمودند: زن مسلمان باید خودش را برای شوهرش خوشبو سازد.⁽⁷⁾
ح. ارتباط کلامی خود را افزایش دهید که این، خود کلید کشف بسیاری از مشکلات و یافتن راه حل آنها است و زمینه ساز شناخت همسر و تغییر قلب اوست.
و. اگر واقعاً خواستار زندگی مشترک هستید، سعی نمایید به خواسته های درونی او پی ببرید و تفکّرات او را بشناسید تا بتوانید برای تفاهم در زندگی زبان مشترکی داشته باشید زیرا خیلی از افراد نمی توانند توقّعات همدیگر را برآورده کنند یا زبان همدیگر را نمی فهمند.

1. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، 1403 هـ ق، ج78، ص237.
2. مستدرک الوسائل، مؤسسه آل البیت، 1367، ج14، ص 238، ح2.
3. نوابی نژاد، شکوه، مشاوره ازدواج و خانواده درمانی. انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، 1380، ص 30.
4. طبری، مستدرک الوسایل، مؤسسه آل البیت، 1367، ج14، ص162، ح121.
5. برای مطالعه بیشتر، ر.ک: صافی، احمد، خانواده متعادل، انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، 1374، ص 90 تا 100.
6. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفا، 1403، ج70، ص122.
7. بحارالانوار، همان، ج10، ص 100.