شخصیت امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ را برای یک فرد سنی معرفی ‌نمایید.

پاسخ:

از آنجا که موضوع خلافت و جانشینی رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ اساس اختلاف میان شیعه و سنی است. شایسته است که برای فضیلت و شخصیت و مناقب امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ از کلام اهل سنت بهره جسته و در چندمحور به بحث پرداخته شود.
در روایتی از رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ، خطاب به امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ چنین آمده که فرمودند: «یا علی! اگر نمی ترسیدم از اینکه مردم دربارة تو، آنچه را که درحق عیسی بن مریم گفتند، فضایل تو را بر می شمردم.»⁽¹⁾

الف) فضایل امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ از دیدگاه قرآنشیعه و سنی اتفاق نظر دارند که در مدح امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ آیات زیادی نازل شده است. در روایتی از خود حضرت آمده است که: «قرآن نازل شده است در چهار ربع. یک ربع آن در شان ما، یک ربع آن در بیان ذلت و گمراهی دشمنان ما، یک ربع در حکایات و امثال و قصص و یک ربع واجبات و احکام و شرایع است»⁽²⁾ ابن عباس روایت کرده است که: در قرآن نازل نشد آیه ای که در آن (یا ایها الذین آمنوا) باشد مگر اینکه علی ـ علیه السّلام ـ امیر آن آیه باشد (یعنی مولای مومنان، امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ است.)⁽³⁾
اسماء بنت عمیس نقل می کند: وقتی آیة و صالح المومنین⁽⁴⁾ نازل شد، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: صالح المومنین علی ـ علیه السّلام ـ است.⁽⁵⁾ ابن عباس می گوید: پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «در قرآن آیة درباره کرامت نیست. مگر آنکه علی ـ علیه السّلام ـ سرکردة آن باشد.»⁽⁶⁾
در تفسیر آیة و کونوا مع الصادقین⁽⁷⁾ آمده است که پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: (ای کونوا مع علی و اصحابه) یعنی با علی ـ علیه السّلام ـ و اصحابش باشید.⁽⁸⁾
یا در روایتی وارد شده است که وقتی آیة انما انت منذر⁽⁹⁾ نازل شد، حضرت دست خود را بر سینه گذاشته و فرمودند: من بیم دهندة امت هستم و با دست به شانة علی ـ علیه السّلام ـ اشاره کرده و فرمودند: اما تو یا علی! هادی این امت هستی و بعد از من بوسیلة تو هدایت می یابند.⁽¹⁰⁾ یا از رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ وارد شده است که مراد آیة اولئک هم خیر البریة⁽¹¹⁾، علی ـ علیه السّلام ـ و شیعیان او هستند.⁽¹²⁾
و نیز وقتی آیة یسعی نورهم⁽¹³⁾ و ممّن خلقنا امّةٌ یهدون بالحق⁽¹⁴⁾ نازل شدند، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: مراد از آن جماعت هدایت یافته، علی ـ علیه السّلام ـ و شیعیان او هستند.⁽¹⁵⁾
ابن عباس می گوید: وقتی آیة و السابقون السابقون⁽¹⁶⁾ نازل شد رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: جبرئیل خبر داد که مراد از آن علی ـ علیه السّلام ـ و شیعیان اویند که به سوی بهشت سبقت می گیرند و به خدا نزدیک می شوند.⁽¹⁷⁾ و ده ها آیة دیگر نیز در شان و منزلت امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ نازل شده است، که به جهت اختصار به نمونه‌های از آن اشاره شد.

ب) فضایل امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ از منظر روایاترسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ می فرمایند: «نسبت علی ـ علیه السّلام ـ به من. نسبت سر است به بدن»⁽¹⁸⁾ از جابر نقل شده است که رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «علی بهترین انسان است، و هر کس نپذیرد کافر است.»⁽¹⁹⁾ یا در جنگ تبوک خطاب به امیر المومنین فرمودند: «تو برای من. چون هارون برای موسی هستی، جز اینکه بعد از من دیگر پیامبری نخواهد بود.»⁽²⁰⁾ انس بن مالک می گوید: من نزد رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ بودم که دیدم علی ـ علیه السّلام ـ می آید، پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «من و علی حجت بر امتّم در روز قیامت هستیم.»⁽²¹⁾ ام سلمه می گوید: رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «هر کسی به علی ـ علیه السّلام ـ دشنام دهد مرا دشنام داده است. و هر کسی مرا دشنام دهد یقیناً خدا را دشنام داده است.»⁽²²⁾ ابن عباس از رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ نقل می کند که حضرت فرمودند: «محبت علی ـ علیه السّلام ـ گناهان را از بین می برد، چنان که آتش هیزم را از بین می برد.»⁽²³⁾
روایت شده است که بعد از نزول آیة یا ایها الذین امنوا اذ ناجیتم⁽²⁴⁾ امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ ده سوال از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ پرسید از جمله اینکه: یا رسول الله! حق چیست؟ حضرت فرمودند: (الخلافه حقّ اذا انتهت الیک) خلافت حق است هرگاه به تو رسد. و این حدیث به مفهوم شرط، دلالت می کند بر آنکه خلافت قبل از رسیدن به آن حضرت باطل باشد.⁽²⁵⁾
ابن عباس روایت کرده که پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «اگر درختان قلم شوند و دریاها مرکب شوند و جنیان حساب کننده شوند و آدمیان نویسنده شوند، نمی توانند فضائل علی بن ابیطالب ـ علیه السّلام ـ را بشمارند.»⁽²⁶⁾ و نیز امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ با حق است و حق با اوست، این دو از هم جدا نخواهند شد تا اینکه نزد حوض کوثر حضور یابند.⁽²⁷⁾ رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ فرمودند: «هر که بخواهد مانند من زندگی کند و مانند من بمیرد و در بهشت عدن ساکن شود باید که با علی ـ علیه السّلام ـ دوستی کند، و از او و امامان بعد از او متابعت کند. اگر بعد از من تکذیب ایشان کنند، صلة مرا با ایشان قطع کرده اند و خداوند شفاعت مرا به ایشان (تکذیب کنندگان) نرساند.⁽²⁸⁾
معیار سنجش اعمال و صراط مستقیم کسی جز امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ نیست.⁽²⁹⁾

ج)اما در اصل مسئلة وصایتهمان گونه که از مفهوم لغوی آن پیداست وصایت جز به تنصیص وصیت کننده تحقق پیدا نمی کند. به عبارت دیگر تا موصی کسی را به عنوان وصی خود انتخاب نکند وصایت معنا ندارد، ولی در اینجا صرف نظر از اینکه امر نبوت و ادامة راه نبوت یک امر الهی است و اصل نبوت به امر خداست، وصایت و ادامة راه نیز به امر خداست و باید از ناحیة او معین شود.
این امر نزد عقلای عالم یک امر پذیرفته شده است که صاحبان هر مال و مقام، وصایت امور خود را به اصلح ترین فرد نزدیک خود محول می کند، بنابراین موصی برای ادامة هدف و مقصود خود، شخصی را که مورد تایید و صلاحیت است انتخاب می نماید و اینها صرف نظر از فرمان خداست. رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ به فرمان خدا، اولین بار در واقعة «یوم الدار» به صورت آشکار مردم را به این امر آگاه کردند و گفتند: (انت وصییی و خلیفتی من بعدی) و دیگر بار در «لیلة‌المبیت»⁽³⁰⁾ و نیز کراراً در غزوات آن را بیان کردند: «انت منّی بمنزلة هارون من موسی الا انه لا نبی بعدی».⁽³¹⁾ مهم تر از همة‌ اینها واقعة غدیر خم است که رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ دست امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ را گرفته و فرمودند: (من کنت مولاه فعلی مولاه، اللهم وال من والاه و عاد من عاداه»⁽³²⁾ اگر کسی اهل تعقّل و تفکر باشد می بیند که همة‌ اینها از حضرات عامّه نقل شده، و این مقامات را رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ به امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ تفویض فرموده اند که: «هر آنچه بر من حلال است بر علی ـ علیه السّلام ـ نیز حلال است.»⁽³³⁾ این در مقابل کلام منافقان گفته شد. زیرا ورود با حال جنابت به مسجد الحرام برای همه ممنوع بود غیر از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ و امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ.⁽³⁴⁾ چرا که خود فرمودند: من و علی ـ علیه السّلام ـ یک درخت واحده هستیم.⁽³⁵⁾ و نیز درب تمام منازل که به مسجد الحرام باز می شدند بسته شد مگر باب امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ.⁽³⁶⁾
بعد از بیان گوشه هایی از فضایل امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ، بهتر است با نقل روایتی از فعل و رفتار رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ در حق مادر حضرت نوشتار را به پایان برسانیم. نقل شده است روزی که فاطمة بنت اسد از دنیا رفت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ کارهای عجیبی در مورد دفن ایشان کردند که مورد سوال واقع شد. اتفاقا سوال کننده خلیفة دوم است. از رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ سوال کرد که در حق این زن چنان کردی که با دیگران نکرده ای؟ حضرت فرمودند: این زن همانند مادری است که مرا به دنیا آورده است یعنی مولود فاطمه بنت اسد (امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ) از وجود رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ جدایی ندارد.⁽³⁷⁾ و به همین ملاک است که می گوید: «علی از من است و من از اویم و امانات مرا به جز علی ـ علیه السّلام ـ پرداخت نمی کند.⁽³⁸⁾
بنابراین، امیر المومنین ـ علیه السّلام ـ از نظر قرآن، روایات، تاریخ، در تقوا، شجاعت، ورع، حسن خلق و... از تمام مخلوقات، به غیر از رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ برتری داشته و شایستة امامت و پیروی است. امید است که از شیعیان و رهروان واقعی حضرت بوده باشیم.

پاورقی: