جایگاه زنان در سیره نبوی:

خداوند بشر را از دو جنس مرد و زن آفریده و آنها را مکمل همدیگر معرفی نموده است. نقش زن در زندگی غیر قابل انکار و وجودش ضروری است.
دین اسلام به زن بعنوان یک عنصر موثر در حیات و سعادت اجتماعی می نگرد و او را در بالاترین درجات که برای انسان ممکن است کسب شود معرفی می نماید واز زنان نمونه بعنوان الگو و اسوه برای بشریت یاد می کند، این توجه معطوف از ناحیه دین در جایی است که زن از نظر معنوی به اوج تکامل رسیده تا در کتب آسمانی نامش تجلی کند.⁽¹⁾
پیامبران برای هدایت انسان ها فرستاده شده اند. در تمام ادیان ملاک برتری تقوی و معنویت است و جنسیت نمی تواند معیار برتری باشد و جنسیت هرگز نمی تواندمحدویتی برای کسب کمالات ایجاد کند. قرآن به زن و مرد بطور مساوی توجه می کند. «هن لباسٌ لکم و انتم لباسٌ لهن».⁽²⁾ پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ نیز مانند انبیای دیگر، رسالت جهانی برای تمام اقشار داشته و هرگز انسانی را به خاطر جنسیت محصور نکرده است. برای آگاهی از جایگاه زن در سیره نبوی کافی است به آنچه درباره زنان در جوامع انسانی قبل از بعثت انجام می گرفت آگاهی یابیم.
آیات قرآنی به برخی از آداب و رسوم جامعه اعراب جاهلی که درباره حقوق زنان انجام می گرفت اشاره داشته،⁽³⁾ علاوه بر آن منابع تاریخی نیز پرده از روی برخی حقایق و ظلمها درباره زنان برداشته و به انعکاس اخبار آن پرداخته اند.⁽⁴⁾
در جامعة ایران و روم باستان که دو امپراطوری بزرگ جهان باستان و قبل از طلوع خورشید اسلام بودند زنان وضعیتی بهتر از جامعه عرب نداشتند که در جای خود جای تامل و تفصیل است.⁽⁵⁾
در بعثت و طلوع خورشید اسلام، زن جایگاه اعلای انسانی خود را در سایه دین مبین اسلام و حکومت پیامبر و رسالت آن حضرت بازیافت، چنانکه اولین مسلمان و ایمان آورنده به پیامبر، خدیجه دختر خویلد تنها بانوی پیامبر اسلام است که توفیق درک حقایق وحی را داشته و در راه استقرار و استمرار رسالت از ثروت و دارائی خود چشم پوشی نموده و در سخت ترین روزهای زندگی پیامبر از آن حضرت پشتیبانی و حمایت نمود.⁽⁶⁾
پس از آشکار شدن دعوت پیامبر اکرم زنان نه تنها دعوت آن حضرت را پذیرفتند بلکه در راه اسلام تا پای جان پایداری نموده و شکنجه ها را تحمل کردند و از کلمه توحید چشم پوشی نمودند تا به درجه رفیع شهادت نایل شدند، نمونه بزرگ این زنان «سمیه» مادر عمار و همسر یاسر شهید اسلام است.⁽⁷⁾
زنان در برخی از امور از مردان پیشی گرفتند و از دین الهی حمایت نمودند. در حوادث قبل از هجرت نبوی که نقطه عطفی مهم در تاریخ اسلام محسوب می شود، زنان انصار مدینه به حمایت و بیعت با رسول خدا در پیمان عقبه(سال11و12) با شوق و اشتیاق حاضر شدند.⁽⁸⁾
در دوره استقرار پیامبر اکرم در مدینه تا دوران ثبات و برقراری حکومت اسلامی در یثرب نقش بانوان مسلمان انصافاً بر جسته تر از توصیفاتی است که در منابع مطالعاتی منعکس شده است. در برخی از جنگ ها، نظیر جنگ احد(سال3هـ)که از حساس ترین و تعیین کننده ترین جنگهای اسلام با کفر بود، نقش زنان از لحاظ فیزیکی و روحی با وجود اندک بودن عددشان بسیار حماسی است: ام عماره نمونه ای از زنان قهرمان صدر اسلام است که همراه با اعضای خانواده خود در این جنگ به عنوان امدادگر و سقا حضور یافته بود، او وقتی دید عرصه بر رسول خدا تنگ شد و جان آن حضرت در معرض خطر قرار گرفته مسلح شد و به دفاع از رسول خدا پرداخت و جراحاتی سخت در این جنگ برداشت. همچنین هند دختر «عمر و بن حرام» که شوهر و پسر و برادرش را از دست داده بود و آنها را با شتری برای دفن در مدینه منتقل می نمود، در مواجهه با برخی از بانوان مدینه که از او در خصوص اوضاع جنگ پرسیده بودند گفت: حال رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ خوبست غیر از آن ‌هر مصیبتی بوده ناچیز است خدا از مؤمنان کسانی را به فیض شهادت نایل نموده و کافران با خشم و بدون نتیجه سرافکنده نموده است.⁽⁹⁾ نمونه بی نظیر بانوان صبور تاریخ اسلام و انسانیت یگانه دختر پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ که با وجود عواطف شدید و کاملش به پدر مهربانش، خود زخم های او را مداوا می نمود و از او پرستاری می کرد تا زخم هایش بهبودی یابد و از همسر فداکارش با قوت دل پشتیبانی می کرد تا اساس و ریشه دین اسلام مستحکم شود.⁽¹⁰⁾ پیامبر اکرم برای فاطمه جایگاه خاصی قائل بود و از خدیجه همسر وفادارش بسیار تجلیل می کرد و در مدینه با همسران خویش برخوردی بسیار احترام آمیز داشت. عدالت و مساوات را درباره آنان رعایت می نمود و همواره به صحابه خویش درباره رعایت حقوق همسران و دختران سفارش می نمود. تجلیل پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ از فاطمه علاوه بر این که دخترشان بود بیشتر به خاطر مقامات معنوی و کمالات روحی فاطمه بود که بعنوان زن از چنین جایگاهی برخوردار بود.
در مقابل زنانِ پاک دامن و صبور و مؤمن، زنانی منافق و... در جوار رسول خدا حضور داشتند که با ارتکاب اعمالی ناروا رسول خدا را آزار داده و از شأن و مقام خود کاستند، مانند برخی از همسران آن حضرت و بعضی از زنان یهود و زنان مشرکانی چون همسران ابوسفیان و ابولهب که قرآن در مذمت او سخن گفته است.
پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ با گفتار و روش برگرفته از وحی و خلق نیکوی خود زنان را در دین مبین اسلام جایگاهی بس رفیع عطا فرمود و عزت و حرمت زن را فزونی داد و بنیان سعادت خانواده و فرزندان را در گرو مقام زن تبیین نمود و فرمود: الجنة تحت اقدام الامهات. بهشت زیرا پای مادران است، همچنین فرمود شوهر داری نیکوی زنان پاداشی همچون پاداش جهادگران جبهه جنگ دارد، با این نگرش بطور کلی نوع نگاه به زن را در تمام جهان دچار تغییر و دگرگونی نمود و با اصول و قوانین شرعی حریم خانواده ها را حصار مستحکم کشید و عفاف را در بین اهل اسلام جایگزین خوار شمردن زنان نمود و به زن ارج و عزت داد و تمام حقوق او را با قوانین مخصوص احقاق نموده و منضبط کرد.

پاورقی:

1. چنانکه در قرآن از مریم مادر عیسی و همسر فرعون، برای مؤمنین اسوه و الگو معرفی شده اند، تحریم:11 و 12.
2. «زنان مایه آرامش و عفت مردان هستند و مردان نیز مایه آرامش و عفت «آبروی زنان هستند.»، بقره:187.
3. نحل:58 و 59، دربارة احساس حقارت به داشتن دختر و زنده به گور کردن آن اشاره دارند.
4. ر.ک: شوقی، ضیف العصر الجاهلی، ترجمه ذکاوتی، تهران، امیرکبیر، چاپ اول، 64، 86-83.
5. رک:کریسنین سن، تاریخ ایران در زمان ساسانیان، رشید یاسمی، تهران، دنیای کتاب، چاپ نهم، 74، ص 432.
6. ر.ک: دخیل، علی‌محمد، ترجمه حریرچی، تهران، امیرکبیر، چاپ پنجم، 73، ص 13،11.
7. ر.ک: ابن اسحق، سیره، قم، اسماعیلیان، چاپ اول، 1368، 192-191.
8. ر.ک: آیتی، تاریخ پیامبر اسلام، تهران، دانشگاه، چاپ ششم، 78، ص 158.
9. ر.ک: همان ص 271.
10. ر.ک: مجلسی، بحارالانوار، تهران، درالکتب الاسلامیه، چاپ دوم، 1362، ج 43، ص 43-18.