چگونه است که تیری را در حال نماز از پای حضرت علی ـ علیه السّلام ـ در می آورند و متوجه نمی شود اما در حال نماز فقیری به مسجد می آید و حضرت متوجه او می شوند؟

پاسخ:

یکی از بهترین گونه های عبادت پروردگار عالم نماز است و در نماز است که انسان به خداوند متعال نزدیک شده و خود را در محضر خدا می بیند، با او حرف زده و راز و نیاز می کند. و در این عبادت بود که ائمه اطهار ـ علیهم السّلام ـ به طور کلی از این عالم بریده و به خدا و عالم ملکوت پیوند می خوردند لذا در مورد حالات ائمه هنگام نماز حکایات بسیاری نقل شده است که امامان معصوم ـ علیهم السّلام ـ به کلی از این دنیا غافل می شده اند و چنان که گویی در این عالم مادی نیستند از جمله در حالات نماز حضرت امیرالمؤمنین آمده است که در لیلة الهریر در جنگ صفین حضرت نماز می خواند در حالی که تیر از راست و چپ او می گذشت و بر زمین می آمد و ابداً در ساحت وجود آن حضرت تزلزلی نبود و به نماز خود مشغول بود و وقتی تیری به پای مبارکش رفته بود خواستند آن را بیرون آورند به طوری که درد آن بر آن جناب اثر نکند صبر کردند تا مشغول نماز شد آنگاه بیرون آوردند چرا که آن وقت، توجه کلی آن جناب به جانب حق تعالی بود و ابداً به غیر او التفاتی نداشت.⁽¹⁾ بنابراین باید گفت که حضرت به هیچ وجه متوجه درآوردن تیر از پای مبارک نشدند، اما دربارة اینکه چطور حضرت در اینجا متوجه نشدند، ولی وقتی سائلی به مسجد آمد و درخواست کمک کرد حضرت متوجه او شدند و انگشتر خود را به فقیر بخشیدند. باید گفت: توجه به فقیر در حین نماز توجه به خداست در تفسیر نمونه در ردّ‌ اشکال فخر رازی ـ که توجه به فقیر منافات با توجه به خدا دارد ـ آمده است: آنهایی که این ایراد را مطرح می کنند از این نکته غفلت دارند که شنیدن صدای سائل و به کمک او پرداختن توجه به خویشتن نیست، بلکه عین توجه به خداست، علی ـ علیه السّلام ـ در حال نماز از خود بیگانه بود نه از خدا و می دانیم بیگانگی از خلق خدا بیگانگی از خداست.
و به تعبیر روشنتر: پرداختن زکات در نماز، انجام عبادت در ضمن عبادت است نه انجام یک عمل مباح در ضمن عبادت و باز به تعبیر دیگر، آنچه با روح عبادت سازگار نیست، توجه به مسائل مربوط به زندگی مادی و شخصی است و اما آنچه در مسیر رضای خدا است کاملاً با روح عبادت سازگار است و آن را تأیید می کند، ذکر این نکته نیز لازم است که معنی غرق شدن در توجه به خدا این نیست که انسان بی اختیار احساس خود را از دست بدهد، بلکه با ارادة خویش توجه خود را از آنچه در راه خدا و برای خدا نیست بر می گیرد.⁽²⁾
خارج کردن تیر از بدن صرفاً‌ جنبة شخصی و جسمی دارد و از مقام توجه کامل به خداوند و غرق شدن در ذات او دور است، ولی توجه به حال بندة فقیر و محرومی که در مسجد پیغمبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ نالة مظلومانه سر داده و طلب کمک می کند، یک عمل خدایی و قرب به اوست بنابراین جای تعجب نیست که نالة‌سوزان آن فقیر محروم و طلب استمداد او در برابر مسلمانان، دلِ آگاه علی ـ علیه السّلام ـ را هنگام نماز متوجه خود سازد و ضمن آن عبادت، عبادت دیگری که هر دو برای خدا و جلب خشنودی او بوده است، انجام دهد حتی این عمل به قدری شایسته و ارزنده بود که آیه ای در شأن این عمل خوب نازل گردید.⁽³⁾

پاورقی: