نام شهدای کربلا و نحوه ی شهادت و محل دفن آنها:

تعداد شهدای مربوط به نهضت عاشورا که قبل از شهادت امام و یارانش در کربلا شهید شده اند، بیش از تعداد هفتاد و دو شهید مشهور است. چون برخی از یاران امام در کوفه و در مناطق دیگر قبل و پس از حادثه عاشورا به شهادت رسیده اند که همه ی آنها را در فهرست اسامی شهدای نهضت عاشورا قرار می دهند. مجموع شهدای این نهضت را صد و چهارده نفر ذکر کرده اند، اما شیخ مفید و برخی از مورخان تعداد شهدای کربلا و روز عاشورا را منحصراً هفتاد و دو نفر ذکر کرده اند.⁽¹⁾

اما اسامی شهدای نهضت عاشورا طبق ترتیب حروف الفبا بدین صورت است: 1. ابوبکر بن علی ـ علیه السلام ـ 2. ابوبکر بن حسن ـ علیه السلام ـ 3. ابوالحتوف انصاری 4. ادهم بن امید عبدی 5. اسلم غلام امام حسین ـ علیه السلام ـ 6. امیة بن سعد طائی 7. انس بن حرث کاهلی 8. بریر بن خضیر همدانی 9. بشر بن عمر حضرمی 10. بکر بن حی تمیمی 11. جابر بن حجاج تمیمی 12. جبلة بن علی شیبانی 13. جعفر بن علی ـ علیه السلام ـ 14. جعفر بن عقیل 15. جنادة بن حرث سلمانی 16. جناده بن کعب انصاری 17. جندب بن حجیر فولانی 18. جون مولا ابوذر 19. جوین بن مالک تمیمی 20. حارث بن امرء القیس کندی 21. حارث غلام و برده حمزه 22. حباب بن عامر تمیمی 23. حبشی بن قیس نهمی 24. حبیب بن مظاهر اسدی 25. حجاج بن بدر سعدی 26. حجاج بن سروق جعفی 27. حر بن یزید ریاحی 28. حلاس بن عمرو راسبی 29. حنظله بن اسعد شبامی 30. رافع غلام مسلم ازدی 31. زاهر بن عمر کندی 32. زهیر بن سلیم ازدی 33. زهیر بن قین بجلی 34. زیاد بن عریب صائدی 35. سالم عبد عامر عبدی 36. سالم غلام بنی المدینه کلبی 37. سعد بن حرث انصاری 38. سعد غلام علی ـ علیه السلام ـ 39. سعد غلام عمر بن خالد 40. سعید بن عبدالله حنفی 41.سلمان بن مضارب بجلی 42. سلیمان غلام امام حسین ـ علیه السلام ـ 43. سواربن منعم نهمی 44. سوید بن ابی المطاع الخثعمی 45. سیف بن حرث جابری 46. سیف بن مالک عبدی 47. شبیب برده حرث جابری 48. شوذب شاکری 49. ضرعامر بن مالک تغلبی 50. عائذ بن مجمع عائذی 51. عابس شاکری 52. عامر بن مسلم عبدی 53. عباد بن مهاجر جهنی 54. عباس بن علی ـ علیه السلام ـ 55. عبدالله بن علی ـ علیه السلام ـ 56. عبدالله بن حسن ـ علیه السلام ـ 57. عبدالله بن حسین 58. عبدالله بن بشر خثعمی 59. عبدالله بن عمیر کلبی 60. عبدالله بن عروه غفاری 61. عبدالله بن مسلم 62. عبدالله بن تقیطر 63. عبدالله بن یزید عبدی 64. عبیدالله بن یزید عبدی 65. عبدالاعلی بن یزید کلبی66. عبدالرحمن بن عقیل 67. عبدالرحمن بن عبدالرب انصاری 68. عبدالرحمن بن عروه غفاری 69. عبدالرحمن ارحبی 70. عبدالرحمن بن مسعود تمیمی 71. عثمان بن علی ـ علیه السلام ـ 72. عقبة بن صلت جهنی 73. علی بن حسین ـ علیه السلام ـ (علی اکبر) 74. عمر بن جناده انصاری 75. عمر بن ضبیعه ضبعی 76. عمروبن خالد صیداوی 77. عمروبن عبدالله جندعی 78. عمر بن قرظه انصاری 79. عمر بن کعب ابو شامر صائدی 80. عمار بن حسان طلائی 81. عمار بن سلامه دالانی 82. عمار بن صلخب ازدی 83. عون بن عبدالله بن جعفر 84. قارب غلام امام حسین ـ علیه السلام ـ 85. قاسم بن حسن ـ علیه السلام ـ 86. قاسم بن حبیب ازدی 87. قاسط بن زهیر تغلبی 88. قعنب نمری 89. قیس بن مسهر صیداوی 90. کردوس تغلبی 91. کنانه تغلبی 92. مالک بن سریع جابری 93. مجمع عائذی 94. مجمع جهنی 95. مسلم بن عقیل 96. مسلم بن عوسجه اسدی 97. مسلم بن کثیر ازدی 98. مسعود بن حجاج تیمی 99. محمد بن عبدالله بن جعفر 100. محمد بن مسلم 101. محمد بن ابی سعید بن عقیل 102. مقسط بن زهیر تغلبی 103. منجح غلام امام حسن ـ علیه السلام ـ 104. موتع بن ثمامه اسدی 105. نافع بن هلال جملی 106. نصر غلام امیرمؤمنان ـ علیه السلام ـ 107. نعمان راسبی 108. نعیم انصاری 109. واضع غلام حرث سلمانی 110. هانی بن عروه مرادی 111. یزید بن ثبیط عبدی 112. یزید بن زیاد کندی 113. یزید بن مغفل جعفی 114. ام وهب نمریه قاسطیه همسر عبدالله بن عمیر کلبی.⁽²⁾
اما کیفیت شهادت و محل شهادت چنانکه اشاره شد همه این تعداد روز عاشورا و در کربلا شهید نشده اند، بلکه برخی مانند مسلم بن عقیل و هانی بن عروه و قیس بن مسهّر صیداوی در کوفه شهید شده و آنجا مدفون اند و برخی پس از حادثه ی کربلا به شهادت رسیدند مانند فرزندان حضرت مسلم، اما عدّه ای در کربلا و در رکاب امام در روز عاشورا به شهادت رسیده و در کربلا مدفون هستند. مثلاً قبر علی اکبر در پائین پای حضرت قرار دارد، و بقیه شهداء در یک قبر دسته جمعی پائین پای امام مدفون هستند و، مدفن حضرت عباس در کنار نهر علقمه و مدفن حرّ نیز با فاصله از حرم امام حسین قرار دارد⁽³⁾. شیخ مفید فرموده است تمام حائر مدفن اصحاب حسین است.⁽⁴⁾

پاورقی: