منظور از «قلب سلیم» چیست؟

پاسخ:

خداوند متعال در سوره شعراء آیه 89 در توصیف روز قیامت از زبان حضرت ابراهیم(علیه السلام) می گوید: «الا من أتی الله بقلب سلیم» در این روز هیچ چیزی به کار نمی آید، جزء «قلب سلیم». سلیم از ماده سلامت است و سلم و سلامت به معنای دور بودن از آفات ظاهری و باطنی است.⁽¹⁾ اما مفهوم قلب سلیم یعنی قلبی که از هر گونه بیماری و انحراف اخلاقی و اعتقادی دور باشد.⁽²⁾
خداوند در آیات سوره شعرا می فرماید: در آن روز (قیامت) هیچ یک از منافع و لذت های دنیوی از جمله اموال و اولاد، سودی برای انسان ندارند و نمی توانند هیچ کمکی برای نجات و رهایی آدمی از عذاب ها و شدائد قیامت، بکنند. فقط یک چیز درآن جا ارزشمند و سود مند است و آن قلب سلیم و سالم است. قلبی پاک و خالص از هر گونه شرک و نفاق و طمع و حرص،قلبی که هیچ تعلق خاطر و دلبستگی به دنیا و اعتباریات و لذت های زود گذر آن نداشته باشد.
علامه طباطبایی در این مورد می فرماید: مراد از قلب سلیم، آن قلبی است که از هر چیزی که مضر به تصدیق و ایمان به خدای سبحان است خالی باشد، از قبیل شرک جلی و خفی، اخلاق زشت و آثار گناه و هرگونه تعلقی که به غیر خدا باشد و انسان جذب آن شود و باعث شود که صفات توجه به سوی خدا مختل گردد.⁽³⁾
مگر نه این است که قرآن درباره منافقان در سوره بقره آیه 10 می گوید: «فی قلوبهم مرض فزادهم اللّه مرضاً» در دلهای آنان یک نوع بیماری است و بر اثر لجاجت شان خدا بر این بیماری می افزاید.
در چند حدیث پر معنی قلب سلیم به خوبی معرفی شده: در حدیثی از امام صادق (علیه السلام) در ذیل آیه مورد بحث می خوانیم:
«و کل قلب فیه شرک او شک فهو ساقط»⁽⁴⁾ هر قلبی که در آن شرک و شکی است آن قلب سقوط می کند و بی ارزش است.
از سوئی دیگر می دانیم علائق شدید مادّی، و دنیا پرستی انسان را به هر انحراف و گناهی می کشاند، چرا که «حبّ الدنیا رأس کل خطیئه»:⁽⁵⁾ «عشق به دنیا سرچشمه هر گناهی است» و لذا قلب سلیم، قلبی است که خالی از «حب دنیا» باشد، همان گونه که امام صادق (علیه السلام) در حدیث دیگری در ذیل همین آیه فرمود: «هو القلب الّذی سلم من حب الدنیا»⁽⁶⁾: این قلبی است که از عشق دنیا سالم باشد.
با توجّه به آیه 197 سوره بقره «و تزودوا فان خیر الزاد التقوی» «توشه بر بگیرید که بهترین توشه برای آن جهان پرهیزگاری است» روشن می شود که قلب سلیم قلبی است که بر اثر سلامت سرچشمه تقوای الهی گردد.
آخرین سخن اینکه قلب سلیم، قلبی است که جز خدا در آن نباشد، آن گونه که امام صادق (علیه السلام) در پاسخ سؤالی پیرامون این آیه فرمود: «القلب السلیم الذی یلاقی ربه و لیس فیه احد سواه»⁽⁷⁾ قلب سلیم، قلبی است که خدا را ملاقات کند در حالی که غیر از او در آن نباشد.

پاورقی: