راه کسب حضور قلب در نماز

موضوع یاد شده از جهات مختلف می‌تواند مورد بررسی واقع شود، یکی از راهکارها این است که موانع و عوامل بازدارندة حضور قلب در نماز را بشناسیم و سپس برای رفع آنها بکوشیم. برخی افراد اصل فلسفة عبادت و به خصوص نماز را نمی‌دانند، لذا نمی‌توانند در موقع نماز حضور قلب پیدا کنند. سعی کنید که در مورد فلسفه و حکمت عبادات و نیز آثار معنوی آن بیشتر مطالعه کنید. برای ایجاد حضور قلب در نماز به راهکار‌های زیر عمل نمایید:
1. در جای خلوت نماز بخوانید.
اگر نماز فرادا یا نماز مستحب می‌خوانید بهتر است جای خلوتی را انتخاب کنید که سر و صدا و مزاحمت نباشد. بهتر است در مکان نماز عکس یا چیزی دیگر که ممکن است توجه شما را جلب کند، وجود نداشته باشد.
2. سعی کنید برای نماز جای خاصی را انتخاب کنید
بهتر است در منزل جای خاصی را برای نماز انتخاب کنید و همیشه در آن جا نماز بخوانید. اگر مدتی این کار را انجام دهید و در جای خاصی نماز بخوانید، بعد از آن هر وقت در آن مکان قرار بگیرید، نماز و عبادت در ذهن شما تداعی می‌کند و کمتر به یاد مسایل و موضوعات دیگر خواهید بود.
3. در حال نماز فقط به محل سجده نگاه کنید و به اطراف نگاه نکنید.
یکی از موانع تمرکز و ایجاد حضور قلب در نماز آن است که انسان وقتی اشیاء و یا افراد را می‌بیند هر کدام خاطره ای را در ذهن انسان تداعی می‌کند، ‌لذا امکان آن که دربارة نماز و محتوای آن تفکر و تدبر نماید، از وی سلب می‌گردد. برای جلوگیری از این مانع، می‌توانید به محل سجده نگاه کنید یا چشم‌هایتان را در حال نماز ببندید، هر کدام اینها را که تشخیص دادید برای حضور قلب مفیدتر است، انتخاب کنید.
4. بهتر است در اتاق کوچک یا نزدیک دیوار نماز بخوانید که دید زیاد نداشته باشید.
اگر این روش‌ها را مدتی رعایت کنید قطعاً برای شما مفید است و در آن صورت در جماعت هم می‌توانید با حضور قلب نماز بخوانید. در نماز جماعت به موضع سجده نگاه کنید و وقتی امام حمد و سوره را بلند می‌خواند، به قرائت او خوب گوش دهید.
5. در حال نماز به معانی جملات و کلمات آن توجه کنید. به خاطر داشته باشید که با خدا صحبت می‌کنید و او دارد سخنان شما را می‌شنود. رسول خدا فرمود: آن چنان خدا را عبادت کن که گویا او را می‌بینی و اگر تو او را نمی‌بینی، او تو را مشاهده می‌کند».⁽¹⁾
6. در حال نماز به یاد مرگ باشید. توجه داشته باشید که نه وقت مرگ معلوم است ونه شرایط آن و در هر لحظه امکان وقوع دارد، حتی ممکن است همین نماز، نماز آخر باشد. اگر انسان به فکر مردن باشد، در این صورت نمازش را با غفلت نمی‌خواند.
امام صادق ـ علیه السّلام ـ در حدیثی می‌فرماید: نماز واجب را در وقت‌اش بخوان، مانند کسی که نماز وداع می‌خواند و می‌ترسد که بعد از این توفیق نماز خواندن پیدا نکند، و در هنگام نماز به محل سجده نگاه کن. اگر احساس کنی که شخصی نزدیک تو مراقب نمازت می‌باشد، نمازت را بهتر می‌خوانی، بدان که تو در محضر کسی هستی که تو را مشاهده می‌کند ولی تو او را نمی‌بینی.⁽²⁾ اگر این نکات را رعایت کنید و مدتی تمرین نمایید، قطعاً حضور قلب پیدا می‌کنید و می‌توانید نمازهایتان را با حضور قلب بیشتری به جا آورید.

1. نهج الفصاحه، ص 65.
2. مجلسی، بحار الانوار، بیروت، 1403 هـ .ق، ج 84، ص 233.