چگونه باید با حسد مبارزه کرد؟ و آیا حسادتی که فقط در دل انسان است گناه محسوب می شود؟

پاسخ:

حسد عبارت است از تمنای زوال نعمت از انسان دیگر و ضد آن، نصیحت است. یعنی خواستن نعمتی برای مسلمانی که صلاحش در آن است. و از بدترین صفات اخلاقی محسوب می شود و سرچشمه نخستین گناه بر روی زمین می باشد زیرا باعث قتل هابیل شد.⁽¹⁾ و به دنبال «حسد» تکبّر و غیبت و ظلم و دروغ و... می آید.⁽²⁾ و گناه و عقوبت «حسد» سنگین است، تا آنجا که آفتِ دین و از بین برنده ایمان شمرده شده و حسود را در جرگه منافقان قرار می دهد.⁽³⁾

راه علاج بدون شک برای حسد راه علاج وجود دارد، و الا خداوند کسی را تکلیف نمی کرد حسد نورزد، امام خمینی(رحمه الله) می فرماید: گمان مکن که رذایل نفسانی و اخلاق روحی ممکن الزوال نیست، اینها خیال خامی است که نفس اماره و شیطان القاء می کنند، تا تو را از راه آخرت و صلاح باز دارند.⁽⁴⁾ اما این که چگونه حسد را باید علاج کرد؟
اولا: بدانیم که انسان حسود در واقع، معترض به حکمت خداست، که چرا به افرادی فلان نعمت را بخشیده است و این اعتراض به خدا، ظلمی بزرگ است. قرآن مجید می فرماید: «به مردم در برابر آنچه خدا از فضلش به آنها بخشیده حسد می ورزد.»⁽⁵⁾
ثانیا: متوجه باشیم حسد به حاسد ضرر می رساند زیرا صاحب این رذیله، هم در دنیا معذّب و مبتلا است و هم در قبر و آخرت. در حالی که برای محسود هیچ ضرری نمی رساند، نعمت از او زایل نمی شود، بلکه برای او نفع دنیوی و اُخروی هم دارد.⁽⁶⁾
پس باید به نفس خود بفهمانیم که این بنده خداست و شاید خداوند به او نظر لطف داشته است، پس چرا با بنده صالح خداوند دشمنی و حسادت کنیم.⁽⁷⁾
اگر تیغ عالم بنجنبد ز جای *** نبرد رگی تا نخواهد خدای
ثالثا: دعا کنیم و از خداوند که سلطان قلبها و مقلب القلوب است، بخواهیم نسبت به مؤمنین، ما را حسود نسازد. قرآن مجید می فرماید: «پروردگارا: ما و برادرانمان را که در ایمان بر ما پیشی گرفتند، بیامرز و در دلهای ما حسد و کینه ای نسبت به مؤمنان قرار مده.»⁽⁸⁾
چهارم: سعی و تلاش کنیم که «حسد» از ابتداء در قلب و فکر ما وارد نشود که پیشگیری بهتر و ارزانتر از معالجه است.
پنجم: نسبت به کسی که حسادت او در قلب ماست اظهار محبت کنیم، هر چند برای شخص مشکل و سخت باشد، ولی به خاطر آخرت خود و آسایشی که در آینده نصیب او می شود، سختی کار آسان می شود. مثلا از او تعریف و تجلیل کرده و نسبت به او نیکی کنیم، هر چند این کارها در ابتدا ظاهری و مصنوعی است، ولی به زودی این محبت ها، واقعی و حقیقی می شوند.⁽⁹⁾
ششم: در بسیاری از موارد همنشینی ها و جستجو از احوالات خصوصی، موجب حسادت می شود، پس سعی کنیم به مقدار ضرورت معاشرت کنیم و از زندگی خصوصی آنها که موجب حسادت ما می شود تفحص و جستجو نکنیم.
هفتم: از برخوردهای اشخاص، برداشت بد نکنیم و در امور اجتماعی متعادل باشیم، و از کسی به خاطر مقام یا مال و یا... توقع بی جا نداشته باشیم.
اما اینکه حسد اگر فقط در دل باشد گناه محسوب می شود یا نه؟ در بعضی از احادیث وارد شده که رسول اکرم(صلی الله علیه وآله)فرمودند: در نُه چیز امت من تکلیفی و مواخذه ای ندارند، و از جمله آنها «حسد» است، در صورتی که به دست یا به زبان ظاهر نشود.
پس حسادت به خودی خود، تا زمانی که منشأ اثر نباشد و هیچ تأثیری به فکر و قلب خویش و عکس العمل سوئی بر علیه کسی که به او حسادت ورزیده نداشته باشد و فقط در ذهن خطور کرده باشد، این گناه محسوب نمی شود. چرا که موجب ضرر و ناراحتی برای کسی نشده است.
اما باید توجه داشت که وسوسه های نفس و شیطان خیلی فریبنده است و این خود زمینه را برای گناه فراهم می آورد. لذا باید مواظبت کرد و از همان ابتدا جلوی آن را گرفت. لذا امام خمینی (ره) می فرمایند: امثال این احادیث نباید مانع از مبارزه با «حسد» شود، چون کم اتفاق می افتد که حسد در نفس پیدا شود ولی تولید فساد و گناه نکند، چون حسد ایمان را می خورد.⁽¹⁰⁾

پاورقی: